In de Uilenburger Synagoge vond de herdenking plaats van de Kristallnacht op 9 november 1938. De pogrom in Duitsland was de voorbode van de Holocaust, en wordt jaarlijks herdacht door diverse groepen. De herdenking van vanavond is omstreden, en gaat uit van een collectief van extreemlinkse, pro-Palestijnse en anti-Israëlische groeperingen. Nieuw dit jaar is de vermenging met de anti-Zwarte Piet militanten, in de persoon van spreker Jerry Afriyie, een activist die eerder dit jaar werd vrijgesproken van het gebruik van geweld bij een Sinterklaasintocht.
De hele voorgeschiedenis van deze herdenking en van de schermutselingen dit jaar leest u HIER bij Carel Brendel in een superhandige FAQ. En hier vindt u de Facebookpagina van de herdenking. Zelfs de lokatie is omstreden, de Uilenburger Synagoge verhuurde de ruimte voor het evenement maar wist van te voren niet welk vlees zij in de kuip had. Toen bleek dat het een onfris gezelschapje betrof, kon de sjoel er niet meer onderuit.
Bij aankomst trof TPO meteen beroepsactivist Frank van de Linde aan, handen tegen de muur, gefouilleerd door de politie. “Maak je het weer gezellig Frank?” was mijn vraag. “Ja heel gezellig!” mopperde de omaatjestreiteraar, “ze denken dat ik pepperspray heb en dat mag Ebru Umar wel maar ik niet.” Waarvan akte, geen idee dat voor Ebru andere wetten gelden opeens en ook ontging het nut van pepperspray op een herdenking mij, maar vooruit.
Op de binnenplaats van de prachtig gerestaureerde synagoge maakte ik een foto van de gevel. Een mij onbekende man zei “Annabel, je mag binnen niet filmen hoor.” Right. Kun je een principieel punt van willen maken maargoed, ik was ter plaatse om voor u een verslag te kunnen uitbrengen dus ik besloot mij te schikken naar hun regels. Die trouwens alleen voor mij golden, ik zag tijdens de herdenking diverse mensen fotograferen en filmen.
Er waren wat usual suspects uit het extreemlinkse, pro-Palestijnse activistenkringetje, er zaten een kleine honderd mensen in de zaal.
Herhaaldelijk werd gerefereerd aan de Amerikaanse presidentsverkiezingen van gisteren, de winst van Trump sterkte de sprekers in hun overtuiging dat ‘we’ alles op alles moeten zetten, en wel nu of nooit, om allerlei oprukkend onheil af te wenden. Dat onheil was natuurlijk vooral Wilders en extreemrechts en islamofobie, en nooit islam, maar dat is logisch. Minder logisch is dat ook antisemitisme door spreker Jaap Hamburger niet echt als problematisch wordt beschouwd, we mogen de ‘incidenten’ van agressie tegen joden van hem niet eens antisemitisme noemen, maar hierover later meer.
Eerst is Jerry Afriyie, dichter/activist aan het woord. Een amaibele jongen, maar schijn bedriegt: hij hoort tot de harde kern militante anti-Piet activisten en verstoorde in Gouda de Sinterklaasintocht temidden van de toegestroomde kinderen.
Afriyie vindt het een eer om iets te zeggen. Hij had een beeld van gezamenlijk herdenken. Maar het werd hem duidelijk dat er twee Kristallnacht-herdenkingen bestaan. “Maar dat herdenk je toch samen?” vraagt hij zich af. Hij weet niet wat ertoe heeft geleid dat er apart herdacht wordt, maar hoopt dat we het kunnen bijleggen. “All hands on deck is nu nodig, we leven in spannende dagen.” Hij hekelt het plaatsen van katjesfoto’s op social media, we moeten opkomen tegen micro-onrecht. Want als de problemen eenmaal te groot zijn kun je miet meer terug. “Als activist zeg ik: je activisme begint met jezelf.”
Er volgt een gedicht.
Hij vervolgt dat er niet veel zwarte mensen op Hillary hebben gestemd. Eigenlijk is hij er blij mee, een mens kun je niet eeuwig gebruiken. Die eist op den duur respect. Zwarte stemmers worden gewoon voor lief genomen. Nu in Bijlmer zie je veel politici, daarna zijn ze nergens meer, zo betoogt Afriyie. Dan volgt een relaas over het combineren van anti-Piet activisme en opkomen voor homorechten. Tot slot een advies. We moeten een keus maken, moeten wij dieren zijn of willen wij mensen zijn? We zijn al ver gevorderd als dieren, maar als mens is onze weg pas begonnen.
En nog een gedicht. Wat dit alles met de pogrom in de nacht van 9 november 1938 op de Duitse joden te maken heeft, is niet duidelijk. Afriyie komt uiterst oprecht over in zijn goede bedoelingen, maar lijkt weinig besef te hebben van zowel de Kristallnacht als van de controverse en het gedoe rond deze herdenking.
Dan spreekt theoloog des vaderlands Janneke Stegemans.
Ze noemt het een risico van herdenken dat het een fijn en goed gevoel geeft. Bewust van de geschiedenis, ‘kijk mij eens verplichte hoofdstukken herdenken’. En ook: ‘racisme is fout en we zijn er wel overheen.’ Maar wie is ‘we’?, vraagt zij zich af. “Ik spreek meestal als individu maar hier in de synagoge klopt dat niet, ik vertegenwoordig hier de christelijke traditie.” Volgens Stegemans zou herdenken zou gevaarlijk moeten zijn, vanwege het niet neerleggen bij status quo, het stellen van gevaarlijke vragen. en die gevaarlijke vragen moeten dan idealiter gesteld worden in de eigen traditie.
Komt die Godwin: Stegemans begint over de vluchtelingen na Kristallnacht, en het sluiten van de grenzen door kabinet Colijn 4. “Mijn traditie, de protestantse, neemt antisemitisme nog steeds niet serieus,” zegt ze. En “islamofobie en antisemitisme hebben dezelfde wortels.” Luther vond joden én moslims een bedreiging, stipt zij aan. Ook zij begint over Trump, een ‘witte man’ die is gekozen na racistische, islamofobe en vrouwonvriendelijke uitspraken. Racisme leeft, na vandaag is de ruimte op extreem rechts te groot. Degenen die zich verzetten tegen deze herdenking voelen dat goed aan, zegt Stegemans. Als we willen verbinden moeten we niet alleen nadenken over antisemitisme maar ook over islamofobie en geweld tegen vrouwen en racisme. En we moeten ons verzetten tegen politici die islamofobie gebruiken, tegen etnisch profileren. We moeten macht opgeven om ruimte tijd en geld te geven aan anderen, zo besluit ze haar relaas.
Na een verhaal van Afriyie dat helemaal niet over Kristallnacht ging, via een toespraak van Stegemans die antisemitisme gelijkstelde aan en inkapselde met islamofobie en racisme, gaat het nu naar Jaap Hamburger die na een uitgebreide geschiedenisles (“wat feiten op een rijtje, van Wikipedia”) gewoon onomwonden voor de turboGodwin Wildershaat-antisemitisme-downplaybokaal gaat. Hij kondigt dat aan door te zeggen dat zijn punten vast niet in goede aarde zullen vallen bij het Platform tegen Racisme (een van de organisatoren) en bij “de officiële joodse organisaties”.
De Kristallnacht was geen spontane uiting van volkswoede maar een georkestreerde aanval via een van antisemitisme doordrongen machtsstructuur. Er is nu niet zo’n structuur, althans, niet eentje waarin antisemitisme welig tiert. Maar de situatie voor de joden toen is wél heel vergelijkbaar met die van de moslims nu, vindt Hamburger. Wilders is de overtreffende trap van Erdogan en Trump, vindt hij, en daarom is deze herdenking meer dan louter omzien: we worden opnieuw als samenleving klaargestoomd om ons vol overtuiging op de ander te storten. Moslims zijn in gevaar, evenals de waarborgen voor onze rechtsstaat en daarmee wij allemaal.
Dus of we niet elk anti-joods incidentje ‘antisemitisme’ willen noemen, want er is nauwelijks antisemitisme meer. Systematische haat is er slechts jegens moslims. Verder moeten de joden van Hamburger eens ophouden om verontwaardigd te zijn als andere vormen van genocide met de holocaust vergeleken worden. “Elke vergelijking wordt ervaren als een relativering van joods slachtofferschap”, meent hij.
Mutatis mutandis is het ook niet wenselijk om al te lichtvaardig met termen als ‘racist’ te strooien, zegt hij tot besluit.
Nou. Volgend jaar zal dit gezelschapje niet meer herdenken in een synagoge, en hoewel de oude muren wel wat ellende gewend zijn zo door de eeuwen heen, is dat misschien maar goed ook.
