We struikelen tegenwoordig over de boeken en artikelen, die ons inpeperen dat de grondlijn van onze beschaving in een positieve ‘flow’ zit, dat we in een tijd leven ‘waarin we het nog nooit zo goed hebben gehad’, verwijzend naar allerlei zonnige statistieken over slinkende armoede, expanderend onderwijs en langere levensverwachting – en met als elementaire boodschap dat we, individuele pech daargelaten, niks te klagen hebben. Het probleem is echter dat we ook struikelen, in precies gelijke mate, over de boeken en artikelen, die al die veronderstelde voorspoed in een heel ander daglicht plaatsen, namelijk dat al die ongekende voorspoed en vooruitgang in wezen de motor is van een aanstaande ondergang. En dat de wereld achter die blozende welvaart op het punt staat in elkaar te storten. Tot de tweede categorie mag je het boek ‘De kanarie in de kolenmijn’ van dierenactiviste en politicus Marianne Thieme en financieel geograaf Ewald Engelen rekenen.
De wereld gaat naar de verdommenis, is de centrale boodschap, maar als we collectief onze eigen macht gaan herkennen en benutten is er gelukkig een geitenpaadje naar een wereld waarin wél veel (of alles) klopt. Ooit interviewde ik een visionair die als centrale stelling ‘Het gaat slecht omdát het goed gaat’ hanteerde. Met andere woorden: al die ogenschijnlijk perfect georganiseerde welvaartsmaatschappijen mogen uiterlijk dan misschien prima functioneren, hun vlekkeloze voort marcheren is geen bewijs van kracht en evenwichtigheid, maar van de onwil van de culturele machthebbers om ons, het volk, enig zicht te geven op het monster erachter (bijvoorbeeld, de instabiliteit van financiële markten). Ofwel, nergens werd je gin-tonic zo stipt en beleefd afgeleverd als op de Titanic, maar ondertussen voer die enorme bonk ijzer en staal doodleuk op een enorme ijsberg af.
In de visie van Thieme en Engelen gaan de komende verkiezingen – om even in de afgesleten beeldspraak van de Titanic te blijven – over het één seconde eerder of later arriveren van het glas gin-tonic. In een lezing bij boekhandel Paagman spraken de auteurs, al of niet terecht, nogal neerbuigend over de beroepspolitici in de Eerste en Tweede Kamer en hun obsessie met ‘koopkrachtplaatjes’. Al dat geneuzel over een procentje meer of minder zou ons, volgens hen, het zicht ontnemen op het wérkelijke probleem van deze tijd (cq. de ijsberg): het ongelimiteerd samendrukken van menselijke en biologische waarden in eendimensionale begrippen als Bruto Nationaal Product, nettowinst, aandeelhouderswaarde en rendement. Deze beperkte, boekhoudkundige manier van naar de wereld kijken, dit primaat van de kille cijfers en de politiek die aan de leiband ervan loopt, is volgens Thieme en Engelen de snelste route naar een aanstaande apocalypse. In hun ogen is er bij de komende verkiezingen dan ook maar één relevante keuze. Stem je op een partij die volgens de oude modellen van het CPB, het IMF en de OESO denkt? Of kies je voor de Partij voor de Dieren, die ons welvaartsbegrip op een heel andere manier definieert, en voortaan ook al onze immateriële wensen (schone lucht, gezond voedsel, vrije tijd, etc.) in economische berekeningen, voorspellingen en beleidsvoornemens ‘meeneemt’?
Het aardige aan ‘De kanarie in de kolenmijn’ is, dat we als lezers niet worden opgeroepen om voor de zoveelste keer een barricade te betreden om, al of niet gewapend, een nieuw tijdperk af te dwingen, maar – helemaal los van systeemgezeik – het advies krijgen de macht in onszelf, dus los van barricaden, op te gaan zoeken. Engelen poneert dat we geen nietige zandkorrels in de woestijn zijn, maar dat elk van ons over vier invloedrijke hoedanigheden beschikt, waarmee we de werkelijkheid, effectiever dan we zelf denken, naar onze hand kunnen zetten: als burger, als belegger, als consument en als werknemer. Wanneer we in al die hoedanigheden, die we soeverein kunnen besturen, andere keuzes gaan maken (hallo spitskool, dag karbonade), dan komt een Betere Wereld veel sneller op ons af, zo is de suggestie, dan door welk vakje in welk stemhokje dan ook rood te maken. Engelen blijkt gevoel te hebben voor de tijdgeest en het samenvatten daarvan in strakke slogans. Zo kwam ik ‘Beter is het nieuwe meer’ tegen, ‘Vrij is het nieuwe blij’, ‘Knus is het nieuwe goed’, ‘Laag is het nieuwe hoog’ en ‘Klein is het nieuwe fijn’.
Terwijl Marianne Thieme ook in dit boek haar geharnaste dierenactivisme op bekende wijze nog eens onder onze neus wrijft, ontroert vooral de financiële geograaf Ewald Engelen met zijn persoonlijke verhaal over hoe hij de afgelopen jaren als beginnende vijftiger en pappa door zijn fanatieke dochter tot het vegetarisme is bekeerd. ‘Zij heeft me geleerd dat voedsel door en door politiek is.’ Aaaahhhh!
‘De kanarie in de kolenmijn’, Ewald Engelen & Marianne Thieme, Uitgeverij Prometheus, 19,95 euro
