De overwinning van Donald Trump heeft veel stof doen opwaaien. De discussie over de president-elect gaat op dit moment voornamelijk over zijn invloed op populisme in Europa en het gebrek aan begrip van media en politiek voor Trump-stemmers. Het is echter interessant om wat dieper op Trumps beleid in te gaan. Alle politieke indicatoren wijzen erop dat de jaren die Trump in het Witte Huis door zal brengen rechts worden – héél erg rechts.
Toen Ronald Reagan in 1981 verkozen werd als president van de VS was dat een aardschok die vergelijkbaar was met die van Trump nu. Hoewel Reagan meer politieke ervaring had – hij was eerder succesvol gouverneur van Californië geweest – werd hij gezien als een popiejopie acteur die niet geschikt was als leider van de vrije wereld. Reagans a-politieke achtergrond zorgde ervoor dat hij lak had aan politieke conventies en een ongegeneerd conservatief geluid liet horen. Reagan kwam bekend te staan als een van de meest rechtse presidenten van de recente geschiedenis.
Toch was Reagan een man van het compromis. Hij hield sociale voorzieningen grotendeels in stand, werkte gewillig samen met de Republikeinse apparatchiks die zijn kandidatuur tijdens de voorverkiezingen nog frustreerden en stelde (naast de oerconservatieve, recentelijk overleden Antonin Scalia) rechters in het Hooggerechtshof aan die bijvoorbeeld nooit geprobeerd hebben abortus weer illegaal te maken. In een uitgebreid artikel hierover op Politico wordt bovendien een interessante observatie gedaan. Naast de onbekende poldergeest van Ronald Reagan speelde nog een matigende factor een rol tijdens de ogenschijnlijk rechtse Reagan-jaren: de toenmalige indeling van het Huis van Afgevaardigden en de Senaat.
De twee zojuist genoemde kamers van het Congres waren in de tijd van Reagan nooit allebei onder controle van de Republikeinen. Gedurende zijn hele presidentschap had Reagan te maken met een Democratische meerderheid in het Huis van Afgevaardigden. Reagan had aan het einde van zijn tweede termijn, vanaf 1987, zelfs geen Republikeinse meerderheid meer in de Senaat, die er daarvoor altijd wel geweest was. Trump zal, als hij over een kleine twee maanden aan zijn nieuwe baan begint, direct gebruik kunnen maken van Republikeinse meerderheden in beide kamers, iets dat voor het laatst gebeurde in het eerste jaar van Eisenhower, in 1953. Hierdoor hoeft Trump geen moeite te doen om deals te sluiten met linkse parlementariërs.
Naast de supermeerderheid van de Republikeinen is er nog een verschil tussen de Reagan-periode en de aanstaande Trump-periode: de Republikeinse fracties zijn een stuk rechtser dan in de jaren ’80. Destijds was een groot deel van de Republikeinen in het Congres vrijzinnig: in 1981 waren bijvoorbeeld zeker 15 Republikeinse senatoren te omschrijven als gematigd.
De fracties anno 2016 zijn anders van aard: Republikeinse volksvertegenwoordigers die te links gevonden worden door de kiezers zijn hun zetel niet zeker; via met name de Tea Party bestraffen conservatieve stemmers deze Republikeinse vertegenwoordigers door hen in voorverkiezingen al naar huis te sturen. Dit heeft ertoe geleid dat er sinds enkele jaren bijzonder veel zeer rechtse politici in het Congres zitten en dat de overgebleven gematigde Republikeinen uit angst om hun zetel te verliezen toch maar meestemmen met hun rechtsere collega´s.
Tijdens de jaren van Obama heeft het Republikeinse Congres flink haar rechtse spieren kunnen trainen met allerlei pogingen om Obama’s beleid te blokkeren. Zo weigerden de Republikeinen in 2013 het schuldenplafond te verhogen (waardoor de werkzaamheden van de Amerikaanse overheid tijdelijk stil kwamen te liggen), werd afgelopen jaar al een voorstel aangenomen om het zorgprogramma Obamacare integraal af te schaffen (Obama moest zijn presidentiële vetorecht gebruiken om hier een stokje voor te steken) en weigerden de Republikeinen de kandidatuur van de gematigde Merrick Garland voor een post in het Hooggerechtshof vrijwel unaniem (slecht twee gematigde Republikeinen in de Senaat wilde hem een kans geven).
Republikeinse kopstukken hebben reeds laten weten de ambitie te hebben korte metten te maken met Obama´s erfenis. Er wordt op dit moment hard gewerkt om wetten die Obama recentelijk aangenomen heeft in te trekken zodra Trump aantreedt. Daarnaast bestaat de mogelijkheid dat de Republikeinen nog een keer proberen om Obamacare van tafel te vegen: de kans is klein dat Trump in zo´n geval ook zijn vetorecht gaat gebruiken.
Niet alleen Obama´s erfenis staat onder druk. De volledige progressieve ontwikkeling van de VS sinds de jaren ’60 loopt gevaar. In dit artikel, eveneens van Politico, wordt beschreven hoe verschillende Republikeinen willen sleutelen aan de sociale verworvenheden van de Great Society van president Lyndon Johnson. Zo wil Paul Ryan, de Republikeinse leider in het Huis van Afgevaardigden, op termijn de collectieve ouderdomsverzekering Medicare en basiszorgverzekering Medicaid hervormen naar een vouchersysteem, waarbij hij steun lijkt te krijgen van Trumps toekomstige minister van volksgezondheid, Tom Price. Daarnaast willen de Republikeinen het federale onderwijs zoveel mogelijk decentraliseren en privatiseren en de affirmative action, overheidssteun voor de emancipatie van minderheden, inperken. Verdere inperking van het vrije wapenbezit is, ten slotte, haast ondenkbaar de komende periode.
Natuurlijk is er nog veel onzeker. Trump heeft campagne gevoerd met een populistisch programma waarin hij met name hulpprogramma´s voor ouderen en armen wilde ontzien. Trumps belangrijkste strategische adviseur, Steve Bannon, is voorstander van economisch nationalisme, wat te vertalen valt als het inzetten van de Amerikaanse economie voor de gewone Amerikaan.
Met dit in het achterhoofd zou het onlogisch zijn als Trump bezuinigt op maatregelen die mogelijk schadelijk kunnen zijn voor juist die gewone Amerikaan. Daarnaast zou Trump ervoor kunnen kiezen om uit voorzorg toch óók met de Democraten samen te gaan werken om te voorkomen dat hij vleugellam wordt als de Republikeinen hun meerderheid verliezen in het Huis van Afgevaardigden of de Senaat.
Maar toch…als de Republikeinen in het Congres hun zin krijgen, en daar hebben ze wel degelijk de middelen voor, gaan we de komende jaren een gigantische transformatie van de Amerikaanse samenleving zien. Tel daar Trumps eigen paradepaardjes bij op wat betreft immigratie (zeer streng migratiebeleid en de beruchte grensmuur met Mexico), law and order (strenge veiligheidsmaatregelen wat betreft de radicale islam bijvoorbeeld) en buitenlandbeleid (America First en rapprochement met Rusland) en je komt tot een zeer rechtse beleidscocktail. De komende politieke jaren worden in elk geval fascinerend om mee te maken.
