Afgelopen maandag onthulde GeenPeil zijn strategie. Middels een binnen de ‘partij’ doorgevoerde directe democratie willen ze het systeem van binnenuit wijzigen. Een innovatie die menig democratisch hart sneller zal doen kloppen. Zonder experiment geen innovatie en zonder innovatie geen vooruitgang.
Het vernieuwende van GeenPeil is dat de invloed van de stemmers niet stopt na het inkleuren van een leeg rondje. Sterker nog, pas dán begint hun invloed, mits ze lid zijn. GeenPeil stelt iedereen die lid is ertoe in staat om via een app de verkozen kamerleden te vertellen wat ze moeten stemmen.
Daarom heeft GeenPeil geen standpunten, geen verkiezingsprogramma en dientengevolge ook geen breekpunten voor een formatie. Dat komt goed uit want volgens de FAQ zal GeenPeil ook niet deelnemen aan welke coalitie dan ook. Het uitgangspunt is dat elke ledenstem (per stemming) één keer telt, dat de meerderheid bepaalt en dat er geen opkomstdrempel is.
Omdat dit systeem niet kamerbreed wordt ingevoerd, maar slechts werkzaam is binnen de door GeenPeil te bemachtigen kamerzetels, zijn er een aantal theoretische vraagstukken die juridisch moeten worden uitgeplozen. Daarnaast zullen de Nederlandse stemgerechtigden op z’n minst de volgende twee speltheoretische overwegingen voor hun kiezen krijgen.
1. Aanzuigende werking
De interessantste mogelijkheid heeft betrekking op het volgende, reeds door GeenPeil in de FAQ, aangestipte scenario:
“OK, maar stel dat Hans Spekman alle PvdA-leden oproept om lid te worden, wat doen jullie dan?”
Hoe meer leden, hoe sterker het democratisch evenwicht van GeenPeil. Als meneer Spekman zo’n oproep doet, zullen concurrenten van de PvdA misschien denken ‘Dan worden wij ook lid!’ Hetzelfde geldt voor maatschappelijke organisaties: als Greenpeace haar leden oproept om lid te worden van GeenPeil om meer inspraak op milieuwetgeving te krijgen, dan zal de BOVAG misschien hetzelfde doen om het evenwicht te herstellen in het voordeel van asfalt & auto’s. En allebei maken ze GeenPeil groter, sterker en beter gebalanceerd.”
Een dergelijke gebeurtenis is interessant omdat de situatie zoals hierboven beschreven een sterk aanzuigende werking kán hebben. Volgens de FAQ mag je, als je lid bent geworden, pas na één maand stemmen. Omdat niet alle stemmingen even ver van tevoren worden aangekondigd noopt dit ertoe ‘op tijd’ lid te worden. Eigenlijk het liefst vóórdat je zeker weet dat lid worden handig is, want dan bestaat er de kans dat je te laat bent.
Een partij die zijn leden oproept lid te worden van GeenPeil, om indien noodzakelijk dat beetje extra zetels te krijgen zodat ze bij een stemming aan een Kamermeerderheid komen, heeft een strategisch voordeel op andere partijen. Dit leidt tot wat we een wapenwedloop kunnen noemen. De kracht van de aanzuigende werking is uiteraard afhankelijk van het aantal zetels. Als GeenPeil zes zetels haalt zal een groot aandeel GeenPeil-leden strategisch handiger zijn dan als GeenPeil één zetel haalt.
Maar een hoog aantal zetels heeft dan weer een negatief effect de ‘andere kant’ op. Hoe hoger het aantal zetels, hoe minder invloed kleinere groepen belanghebbenden zullen hebben. Als GeenPeil tien zetels haalt is het zó aantrekkelijk om er lid van te worden dat een kleine partij zoals bijvoorbeeld de SGP het weer verspilde moeite kan vinden om lid te worden, aangezien de kans vrij klein is dat ze genoeg GeenPeil-leden krijgen om een meerderheid te behalen.
Wie strategisch nadenkt kan nog wel wat interessante andere scenario’s verzinnen.
2. Wel of niet voor GeenPeil stemmen tijdens de TK17?
Bovenstaande is afhankelijk van een overweging die mensen zullen moeten maken. Namelijk die om tijdens de Tweede Kamerverkiezingen in 2017 wél of niét op GeenPeil te stemmen.
Met de huidige zetelverdeling is de gedachtegang op weg naar het stemhokje als volgt:
Jan is een dagloner die een hoog minimumloon belangrijk vindt. Hij weet dat (bijvoorbeeld) de SP zich daar sterk voor maakt. Een grote SP-fractie is dus belangrijk voor Jan. Het standpunt van de SP staat vast (we laten coalitieonderhandelingen hier buiten beschouwing). Het beste scenario voor Jan is (1) dat de SP veel zetels krijgt.
Buurman is een werkgever die een laag minimumloon belangrijk vindt. Hij weet dat (bijvoorbeeld) de VVD zich daar sterk voor maakt. Een grote VVD-fractie is dus belangrijk voor Buurman. Het standpunt van de VVD staat vast (we laten coalitieonderhandelingen hier alweer buiten beschouwing). Het beste scenario voor Buurman is (1) dat de VVD veel zetels krijgt.
Maar wat nou als zowel Jan als Buurman een voorstander zijn van directe democratie zoals die mogelijk wordt gemaakt door GeenPeil? Dan wordt de situatie ineens met een factor twee ingewikkelder. Ook hier beginnen speltheoretische overwegingen een rol te spelen. Dit komt doordat degenen die tijdens TK17 op GeenPeil stemmen niet noodzakelijkerwijs dezelfde zijn als degenen die lid zijn.
Het beste scenario voor Jan is dan als volgt: (1) dat de SP veel zetels krijgt, (2) dat GeenPeil veel zetels krijgt én (3) dat SP-stemmers een GeenPeil-meerderheidsbelang bereiken, zodat alle SP-zetels plus alle GP-zetels in zijn voordeel stemmen.
Het beste scenario voor Buurman is dan: (1) dat de VVD veel zetels krijgt (2) dat GeenPeil veel zetels haalt én (3) dat VVD-stemmers de bulk van het aantal GP-leden wordt, zodat alle VVD-zetels plus alle GP-zetels in zijn voordeel stemmen.
Dit kan als volgt concreet worden gemaakt: het beste voor Jan is dat hij zelf SP stemt, in het belang van hoge lonen, en dat Buurman voor GeenPeil stemt, in het belang van directe democratie. Want Jan kan als lid óók weer invloed op GeenPeil uitoefenen (3).
Het is hier belangrijk dat Jan en Buurman beiden evenvéél ledenstemrecht hebben om (3) het meerderheidsbelang in GeenPeil te beïnvloeden. Maar dat beiden maar één keer kunnen kiezen tussen directe democratie of lage danwel hoge lonen. (1) en (2) zijn mutual exclusive, maar (2) en (3) niét.
Hier is het belangrijk om op te merken dat de FAQ meldt dat GeenPeil de ledenstemmen alleen naar rato verdeelt als ze vijf of méér zetels halen. Dit geeft de besproken scenario’s een extra wending, aangezien dat (2) en (3) beïnvloedt.
GeenPeil maakt het dus zowel vóór als ná de verkiezingen een stuk interessanter.
