Denkt u wel eens dat het misschien best meevalt met de politieke correctheid, met de aanval op de vrijheid van meningsuiting, met de groei van agressieve social justice warriors, met de gaslighting en het in de praktijk brengen van zaken die in George Orwells ‘1984’ staan beschreven? Als u het onderstaande interview van meer dan 7500 woorden met de Canadese hoogleraar psychologie dr. Jordan Peterson heeft gelezen zult u nooit meer denken dat het allemaal wel meevalt.
Integendeel. De aanval op uw vrijheid is al lang in volle gang. Er woedt een culturele oorlog en de vijand is aan de winnende hand. Een nieuwe marxistische nachtmerrie, waarin het verboden is nog langer te spreken over onderscheid tussen mannen en vrouwen, waarin slachtoffers altijd gelijk hebben zonder dat bewijs noodzakelijk is, waarin woorden en gedachten en meningen taboe zijn. En waarin het aanduiden van vrouwen en mannen met ‘zij/haar’ en ‘hij/hem’ bij wet verboden is.
In Canada is dit reeds gaande, Jordan Peterson verzet zich hiertegen, en dreigt zijn verzet te moeten bekopen met een enkele reis theoretische goelag, waar alle status hem zal worden ontnomen en hij zal worden gemarginaliseerd, gedemoniseerd, gehaat en gecriminaliseerd. Uiteindelijk kan hij zelfs in de gevangenis belanden, alleen maar omdat hij weigert zogenaamd ‘genderneutrale’ aanduidingen te gebruiken.
Besef: dit vindt allemaal plaats in de moderne, verlichte en westerse open democratie Canada, anno 2016.
Op dit moment, precies na het proces tegen Geert Wilders waarin een politicus werd veroordeeld voor het uiten van zijn mening, is de stem van Jordan Peterson ook in Nederland een stem die gehoord moét worden. Het is de stem van een academische dissident die waarschuwt voor het einde van vrijheid, voor het omverwerpen van de westerse samenleving, voor het einde van de verlichte democratie en het vrije bestaan zoals we dat kennen.
Wie nog niet overtuigd is van het belang van dit interview moet vooral even deze ultra-korte samenvatting van wat sappige quotes lezen. Dan valt het kwartje vanzelf.
Dit interview werd oorspronkelijk gepubliceerd op C2C Journal en is uit het Engels vertaald door Sietske Bergsma (die dit interview ook op het spoor kwam, waarvoor dubbel hulde).
BB
Interview met Dr. Jordan Peterson
“De eerste twee jaar van mijn studie studeerde ik politicologie en Engelse literatuur. Ik was erg geïnteresseerd in politiek, maar wat ik leerde bij economie en politieke wetenschappen klopte gewoon niet. Er werd teveel nadruk gelegd op het idee dat economische belangen de primaire motivaties waren voor mensen en dat leek mij helemaal niet evident. Ik dacht veel na over de Koude Oorlog, die was niet in de eerste plaats een economische kwestie. Dus ik ging psychologievakken doen en raakte geïnteresseerd in klinische psychologie. Ik behaalde mijn doctorstitel bij Dr. Robert Pihl en deed onderzoek naar drugsverslaving, alcoholisme en agressie – waarin de nadruk vooral lag op biologische factoren. Ik deed mijn post-doc met Dr. Pihl en Maurice Dongier. Daarna doceerde ik zes jaar bij Harvard en sindsdien ben ik verbonden aan de Universiteit van Toronto.
“Mijn eerste interesse is altijd de psychologie van het geloof geweest. Deels religieus geloof en ideologie als een sub-categorie van religie. Een van Jung’s veronderstellingen was dat wat een mens als het meest hoge waardeert zijn god is. Als mensen denken dat ze atheïst zijn betekent dat slechts dat ze zich onbewust zijn van hun god. In een beschaafd religieus systeem bestaat een positieve en negatieve polariteit. Ideologieën zonder god versimpelen die polariteit en demoniseren en oversimplificeren daarmee alles.
“Ik raakte geïnteresseerd in ideologieën vooral vanwege wat er in Nazi-Duitsland gebeurd was en in de Sovjet Unie, de Culturele Revolutie in China en vergelijkbare verschijnselen op andere plekken in de wereld. Ik concentreerde me voornamelijk op Nazi-Duitsland en de Sovjet Unie. Ik was in het bijzonder geïnteresseerd in datgene wat mensen dreef om gruwelijkheden te begaan uit naam van hun geloof.
“Het motto van het Holocaust Museum in Washington is ‘we mogen nooit vergeten.’ Ik heb geleerd dat je niet kunt onthouden wat je niet begrijpt. Mensen begrijpen de Holocaust niet en ze begrijpen niet wat er gebeurd is in Rusland. Ik geef een vak dat heet: ‘Maps of Meaning‘, dat gebaseerd is op een boek dat ik schreef, en het kadert deze ideeën in. Eén van de dingen waarvan ik mijn studenten probeer te overtuigen is dat als zij in het Duitsland van de jaren dertig hadden geleefd ze ook nazi’s waren geweest. Iedereen denkt: ‘Ik niet’, en dat is niet juist. Het waren voornamelijk gewone mensen die de gruwelijkheden pleegden die Nazi-Duitsland en de Sovjet Unie karakteriseerden.
“Deel van de reden dat ik betrokken raakte in deze -gender identity- controversie is vanwege wat ik ik weet over hoe dingen zijn gegaan in de Sovjet Unie. Veel van de doctrines die ten grondslag liggen aan regelgeving waar ik bezwaar tegen maak, laten structureel overeenkomsten zien met marxistische ideeën die de Sovjet Unie dreven. Het meeste bezwaar ben ik gaan maken toen mensen van die zelfgemaakte woorden zoals ‘xe’ en ‘xer’ verzonnen, die een autoritaire constructie vormen. Er is geen schijn van kans dat ik die taal ga gebruiken, omdat ik weet waartoe dat leidt.”
Er zijn veel gevallen geweest waarbij vrijheid van meningsuiting werd aangevallen, waarom koos je dit bijzondere geval?
“Dit is gedwongen taal. De Hoge Raad in Amerika heeft ooit bepaald dat gedwongen taal onacceptabel is om twee redenen. De ene reden is dat de rechten van de spreker beschermd moeten worden, de andere is om de rechten van de toehoorder te beschermen. De toehoorder heeft namelijk het recht geïnformeerd te worden zonder bovenmatig beïnvloed te worden door geheime bronnen. Als er dwang zit achter meningsuiting dan ben je het niet zelf meer die spreekt, dan is het een andere entiteit die jouw tot een mening dwingt. Dus ik geloof dat ‘Bill C-16‘ ongrondwettelijk is. Ik gebruik Amerikaanse jurisprudentie, maar de principes zijn ook hier in Canada van toepassing. Het is gewoon nog niet tot onze Hoge Raad gekomen.
“Voor mij werd dit een issue omdat er geen enkele mogelijkheid bestaat dat ik radicale, autoritaire taal zal gebruiken. Ik heb dit fenomeen psychologisch bestudeerd en ik weet wat het doet.
“Ik ben ook diep beïnvloed door Solzhenitsyn’s boek The Gulag Archipelago. Mensen zeggen dat echt Marxisme nog nog nooit is geprobeerd – niet in de Sovjet Unie, in China, in Cambodja, in Korea. Dat was allemaal geen ‘echt Marxisme’. Dat argument is bedrieglijk, afschuwelijk, naïef, en misschien ook kwaadwillend. Ik vind het bedrieglijk omdat omdat Solzhenitsyn zonder enig twijfel demonstreerde dat de gruwelijkheden van de Sovjet Unie een logisch gevolg waren van de doctrines die ten grondslag lagen aan Marxistisch denken. Ik denk dat Dostojevski dit al zag aankomen en ook Nietzsche schreef er uitvoerig over in de 1880’s, hij legde daarmee de beginselen bloot die ingekapseld waren in marxistische ideologie en waarschuwde dat miljoenen mensen in de 20e eeuw ten gevolge ervan zouden sterven.”
Je schetst een behoorlijk somber beeld voor de toekomst.
“Er zijn sombere dingen aan de hand. Om te beginnen neemt Bill C-16 het sociale constructivisme op in het recht. Het sociale constructivisme is de doctrine dat alle menselijke rollen een sociale constructie zijn. Ze zijn losgemaakt van onderliggende biologische factoren en het idee van een onderliggende objectieve werkelijkheid. Bill C-16 behelst een aanval op de biologie en een impliciete aanval op het idee van een objectieve werkelijkheid. Dit blijkt ook onmiskenbaar uit het beleid van de Ontario Human Rights commissie en de Ontario Human Rights’-wet. Het draagt uit dat identiteit niets meer is dan subjectiviteit. Dus iemand kan de ene dag man zijn en de andere dag vrouw, of het ene uur vrouw en het andere uur man.”
Hoe zie jij de toekomst van het publieke debat in dit land als we onze koers niet wijzigen ten aanzien van kwesties zoals bij bill C-16?
“Ik heb geen idee. Ik geloof dat we in een tijd van chaos leven en in zo’n tijd kan er van alles gebeuren Ik weet niet wat er op de universiteit volgende week anders zal zijn. Er is zaterdag een debat om 09.30 uur. Ik heb geen idee wat de gevolgen van het debat zullen zijn, ik weet niet of ik in januari nog les kan geven. De universiteit heeft me verteld dat de waarschijnlijkheid dat ik in januari nog les kan geven minder wordt met elke keer dat ik weiger om de verplichte ‘genderneutrale’ voornaamwoorden te gebruiken.”
Geloof je dat jij of anderen gevangenisstraf kunnen krijgen voor het weigeren te voldoen aan deze regels?
“Daar is geen twijfel over mogelijk. De mensenrechtentribunalen hebben het recht gekregen om mensen op te sluiten. En dat is wat er zal gebeuren als je je boete niet betaalt. Mijn tegenstanders zeggen: “Je doet aan bangmakerij, wij hebben helemaal niet zoveel macht als jij denkt.” Waarom dan de strafwet aanpassen? Waarom dan het verbod op ‘haatzaaien’ erin opnemen? Het recht heeft altijd het laatste woord, en dat laatste woord is opsluiting. Daar is geen onduidelijkheid over. Toen ik op 27 september een video maakte zei ik: “Waarschijnlijk is het maken van deze video al verboden”. Maar niet alleen dat, ook de universiteit is inmiddels al verantwoordelijk voor het maken ervan, omdat dat in het mensenrechtenreglement staat. Ze stuurden me twee waarschuwingsbrieven. Want ze zijn direct verantwoordelijk voor alles wat hun medewerkers zeggen, ongeacht of de gevolgen van wat er gezegd werd opzettelijk waren, en ongeacht of er wel of geen klacht ligt.”
Gaat dat ook over dingen die medewerkers in hun vrije tijd zeggen?
“Het gaat over alles wat ze zeggen. Het maakt daarbij niet uit of er mensen klagen. Zelfs als mensen niet klagen, of als het effect onbedoeld is. Iets anders wat ingebouwd zit in deze regelgeving en het beleid eromheen – en dit is in toenemende mate ook het geval bij seksueelmisbruiktribunalen op universiteit campussen, die de [Ontario-premier] Kathleen Wynne-regering er als een dolle doorheen drukt – is dat ze twee juridische beginselen hebben veranderd. Het is niet meer ‘onschuldig tot iemands schuld vaststaat’, het is ‘overwicht van bewijs’ geworden, en het gaat niet meer over intenties, maar gevolgen. Die veranderingen gaan zo ver, het is bijna niet voor te stellen.”
Bedoel je te zeggen dat ze de rechtsstaat zoals wij die kennen veranderd hebben?
“Dat hebben ze. Ze zeggen: “Wat jij zei heeft me gekwetst” , en als onderdeel van de aanval op de objectieve wereld zeggen ze: “Jouw bedoelingen zijn verder irrelevant. Mijn subjectieve reactie is de bepalende factor”. Het idee alleen al dat ze het in hun hoofd halen om de leer van schuld en opzet te ondermijnen is ongelofelijk.”
Ben je verrast dat bijna de helft van de conservatieve partij in Canada voor Bill C-16 stemde?
“Niet alleen dat, is er niet op dit moment een leiderschapsconventie bezig? Heeft een van de kandidaten commentaar geleverd op de regelgeving? Nee. Waarom niet? Omdat ze bang zijn. Ik denk dat de reden waarom niemand gereageerd heeft een indicatie is van hoe zelfs voor conservatieven, vooral in Canada, de eis van onorthodoxe methoden zo ver gaat dat zelfs conservatieven bang zijn om conservatief te zijn. Dit is allemaal niet makkelijk te begrijpen, dat snap ik.
“Je kunt je afvragen, ‘waarom noem je mensen niet gewoon zoals ze genoemd willen worden?’ Nou, als mensen jouw gebruik van voornaamwoorden in twijfel trekken, dan stelt dat je voor een voldongen feit. Je weet niet waarom je de voornaamwoorden gebruikt die je gebruikt. Je gebruikt ze omdat iedereen ze gebruikt – het is sociale conventie. Dan zegt iemand: “Het is een teken van respect om het voornaamwoord van iemands keuze te gebruiken.” Dat is een gigantische filosofische aanval. Als je daar niet op voorbereid of tegen opgewassen bent, dan is het enige wat je kunt doen een beetje stuntelen met de materie, en dan wordt de standaard vanzelf: “Nou misschien moeten we gewoon aardig voor elkaar zijn”.”
Dus misschien stemden sommigen voor omdat ze de filosofische implicaties niet begrepen en gewoon niemand willen kwetsen?
“Dit is waarom ik de argumenten uit elkaar wil halen. Ten eerste, ‘hij’ en ‘zij’ zijn geen tekenen van respect. Ze zijn de meest alledaagse termen mogelijk. Als ik naar iemand verwijs als ‘hij’ of naar iemand als ‘zij’, dan is dat geen teken van respect, het is categorisatie van de simpelste en meest evidente soort. Er is niets dat refereert aan iets individueels, aan karakter of respect. Ten tweede heb jij niet het recht om te eisen dat ik iets doe dat respectvol zou zijn. Het beste wat je van mij kunt krijgen is sceptische neutraliteit en moedig vertrouwen. Dat is het enige. Dat is wat je kunt hebben.”
Kun je die twee termen toelichten?
“Sceptische neutraliteit is: “Jij bent een slang in een kuil, net als ik. Echter, als jij bereid bent woord te houden, en ik ben bereid woord te houden, dan kunnen we wederzijds voordeel halen uit onze interactie, dus dat is wat we gaan doen”. De reden waarom ik ‘moedig vertrouwen’ noemde is om het te onderscheiden van naïviteit. Naïeve mensen denken dat iedereen een goed mens is. Dat is niet waar, niet iedereen is een goed mens. Maar ons gedragen op een vijandige, sceptische, anti-sociale manier is totaal contra-productief. Dus wat je dan doet als volwassene is zeggen “nou, ja, jij hebt een donkere kant, en ik ook. Maar dat betekent niet dat we niet elkaar wederzijdse belangen kunnen behartigen”. En dat doen we door ons aan ons woord, onze afspraken te houden. Eerlijkheid simplificeert ons zodanig dat we wederzijds voordeel van onze relaties hebben. Maar je krijgt mijn respect zeker niet door deze op te eisen. Je hebt geen enkel recht om door mij als een speciaal geval te worden behandeld.”
Dus we moeten iemand niet ‘Majesteit’ noemen, alleen maar omdat hij er om vraagt?
“Nou, dat is nog een probleem dat schuilgaat achter het argument van subjectiviteit, wanneer je identiteit losmaakt van een objectieve toets. Deze mensen (de voorstanders van vele soorten genderidentiteiten en regels om ze te beschermen) claimen dat identiteit een sociaal construct is, maar terwijl dat hun fundamentele filosofische claim is, en ze deze in hun regelgeving hebben opgenomen, volgen ze deze principes zelf niet. In plaats daarvan redeneren ze uitsluitend vanuit subjectiviteit. Ze zeggen dat identiteit niets meer is dan een jouw subjectieve gevoel van wie of wat je bent. Dat is een stuitend armoedig idee van wat identiteit allemaal behelst. Het klinkt als het gedram van een tweejarige, en dat bedoel ik letterlijk. Je identiteit gaat niet uitsluitend over hoe je je voelt. Het gaat ook over hoe je over jezelf denkt, het gaat over wat je over jezelf weet, het gaat om een afgewogen oordeel over jezelf. Het is zogezegd een onderhandelde identiteit, tot stand gekomen in relatie tot andere mensen, omdat anders niemand je kan uitstaan. Als je identiteit niet een hybride resultaat zou zijn van wat je bent en wat anderen verwachten, dan ben je niet meer dan een kind in de zandbak waar niemand mee wil spelen.
“Plus, je identiteit is een praktisch middel om jezelf mee door het leven te manoeuvreren. Je echte identiteit kan een advocaat, een arts, een moeder, of een vader zijn, je hebt een rol die waarde heeft voor jou en anderen. Niets van dat alles is als subjectief te definiëren. Dus het is compleet absurd, filosofisch primitief en psychologisch onjuist. Echter, het is opgenomen in de wet. Ik geloof dat de wet hiermee discussie over biologie en gender aan het verbieden is. Daarvan hebben we een voorproefje gekregen in het interview dat ik had waarin Nicholas Matte zei: “Kijk, de wetenschappelijk consensus van de afgelopen veertig jaar is dat er geen biologisch verschil bestaat tussen man en vrouw.”
“Het is een absurde veronderstelling. Er zijn sexeverschillen op elk mogelijk niveau van wetenschappelijke analyse. Er zijn gigantische persoonlijkheidsverschillen tussen man en vrouw. Er bestaat wereldwijd literatuur die naar verschillen heeft gekeken, in verschillende samenlevingen. Ik geloof dat het grootste onderzoek studie maakte naar 55 verschillende samenlevingen. En ze schalen die samenlevingen in naar sociologische en politieke gelijkheid. De hypothese is altijd dat als je de omstandigheden voor man en vrouw gelijk maakt, dat de verschillen tussen hen zullen verdwijnen. Met andere woorden, als je jongens hetzelfde behandelt als meisjes, dat de verschillen tussen hen zullen verdwijnen. Maar dat is niet wat de studie liet zien. In werkelijkheid worden de verschillen juist groter. Dat zijn studies gedaan door tienduizenden mensen. De socialeconstructietheorie is dus getest. Het faalde. Geslachtsidentiteit is zeer zeker biologisch bepaald.”
Zie jij parallellen tussen deze kwestie en sommige van die andere ‘sociale gerechtigheid’ initiatieven die in de laatste jaren zijn opgekomen, zoals Black Lives Matter of Idle No More?
“Het allemaal onderdeel van hetzelfde. Er is een oorlog gaande in het hart van onze cultuur. Heel veel mensen praten over politieke correctheid, en het feit dat het verderfelijk is. Vaak verdwijnt dat gewoon in de ether. Ik denk dat wat ik gedaan heb anders was omdat ik heb gezegd iets niet te zullen doen. Dat heeft van iets algemeens iets specifieks gemaakt.
“Ik denk dat ik een streep in het zand heb gezet. En de prijs die je daarvoor betaalt – helemaal in een politiek-correcte omgeving – is dat je met pek en veren wordt weggejaagd wegens ‘onverdraagzaamheid’. De social justice warriors staan altijd aan de kant van compassie en slachtofferrechten dus bezwaar maken tegen wat ze doen maakt van jou onmiddellijk een dader. Je kunt nergens heen zonder te worden belasterd en daarom kan het ook zo hard groeien.
“Als je compassie invult met ressentiment, dan begrijp je autoritair links. Ze kennen geen compassie, er bestaat daar geen compassie. Er is ressentiment, fundamenteel.”
Je schreef dat ‘woorden als zhe/zher de voorhoede zijn van een radicale linkse ideologie dat verontrustende gelijknissen vertoont met het marxisme’. Kun je dit uitleggen?
“Zo redeneren Social Justice Warriors: “Toegewezen identiteit is onderdrukking. Toegewezen identiteit is de identiteit die jou is toegewezen door een machtsstructuur – het patriarchaat. De enige reden waarom een patriarchaat jou een status toewijst is om je te onderdrukken”. En dus wordt de taal die jou van zo’n status kan bevrijden revolutionaire taal. Dus, als voorbeeld van revolutionaire taal blazen we de categorieën van geslachtsidentiteit op, omdat het idee ‘vrouwen’ onderdrukkend is.
“De filosofie van het anti-patriarchaat is gestoeld op het idee dat alle sociale structuren onderdrukkend zijn en verder niets. Om de machtsstructuur aan te vallen worden categorieën in twijfel getrokken, op elk mogelijk niveau. De meest fundamentele categorie waarmee ze aan de haal zijn gegaan is die van het menselijk geslacht. Het is dat onderdeel van de identiteit dat kinderen van rond de twee jaar oud voor het eerst leren kennen – het is behoorlijk fundamenteel. Je zou kunnen beweren dat er niets fundamenteler is dan dat. Ik ken eigenlijk niets fundamentelers dan dat, niets dat meer onbetwistbaar zou gelden als dat, zelfs vijf jaar geleden nog.”
Geloof je dat de samenleving ergens een grens moet trekken als het op haatzaaien aankomt?
“Nee. Wetgeving tegen haatzaaien (‘hate speech’) is verkeerd. De vraag – niet een vraag, maar dé vraag – is wie gaat bepalen wat ‘haat’ is? Dat wil niet zeggen dat er niet zoiets als haatzaaien bestaat – dat lijkt me duidelijk. Een verbod op haatzaaien onderdrukt, en ik bedoel dat op een psychoanalytische manier. Ze dwingen haatzaaiers ondergronds te gaan. Dat is geen goed idee, want de dingen worden lelijk als je ze ondergronds jaagt. Ze verdwijnen niet, ze worden juist solide en ze worden niet meer gecorrigeerd.
“Ik maak YouTube-video’s en de laatste paar weken sta ik bloot aan enorm veel feed-back en correctie. Niet alleen vanuit het publiek, maar ook deels vanuit de universiteit, deels van vrienden die mijn video’s kritisch bekijken en mij niet sparen. Dit is waarom de vrijheid van meningsuiting zo belangrijk is. Je kan worstelen om je punt te maken, maar als je ermee naar buiten komt, kan er een collectieve poging gedaan worden om het te verbeteren. Met de kwestie van haatzaaien – stel dat iemand de Holocaust ontkent – dan willen we die mensen hebben waar we ze kunnen zien, zodat we ze kunnen vertellen dat ze historisch onwetend zijn, en waarom hun ideeën ongefundeerd en gevaarlijk zijn. Als je ze ondergrond drijft dan is het niet alsof ze daar niet meer met elkaar praten, alleen dan praten ze niet meer met mensen die het niet met ze eens zijn. Dat is een heel slecht idee en dat is wat er nu in de VS gebeurt. De ene helft van het land praat niet meer met de andere helft van het land. Weet je hoe mensen heten met wie je niet meer praat? Vijanden.”
Als je vijanden hebt, dan heb je oorlog.
“Als je niet meer met mensen praat dan onderwerp je je aan ze, of je voert een oorlog met ze. Dat zijn je opties en het zijn geen goede opties. Het is beter om te praten. Als je beperkingen aan vrijheid van meningsuiting stelt, dan kun je niet over de moeilijke zaken praten, waarover wel gepraat moet worden.
“Ik heb 20.000 uur aan klinische praktijkervaring en het enige wat ik twintig uur per week doe is met mensen praten over moeilijke kwesties – de ergste dingen die er in hun leven spelen. Dit zijn altijd moeilijke gesprekken. De meest heilzame gesprekken zijn altijd de moeilijkste en gevaarlijkste. De meeste mensen willen die gesprekken niet voeren. Daarom vallen zoveel huwelijken uit elkaar. Mensen houden niet van zulke gesprekken. Dat komt ook deels door het volgende, laten we zeggen dat je een beetje bonje hebt met je vrouw, en je weet dat er meer achter zit dan dat kleine dingetje wat haar dwars zit, en je vraagt ‘waar ben je echt boos over?’ Probeer dat te ontrafelen. Je komt er zo misschien achter dat ze van streek is vanwege iets wat haar grootvader haar grootmoeder aandeed, twee generaties eerder, dat nog niet is opgelost binnen de familie, en dan blijkt dat het bepalende element in haar houding op dat moment. Als je het ontrafelt, uitpakt, dan hoef je dat moment niet steeds weer opnieuw te herleven.
“Er bestaat ook zo’n idee dat je geen dingen mag zeggen die andermans gevoelens kwetsen – dat is de filosofie van barmhartig links. Het is bijna niet te geloven hoe kinderachtig dat is. Nietzsche zei: “Je kan een man zijn geestkracht beoordelen aan de hand van de hoeveelheid waarheid die hij aankan.” Dit vertel ik mijn studenten ook, je weet wanneer je iets leert, omdat je geschokt bent. Als het plezierig en veilig is, nou ja, dan leer je niets. Mensen leren op de harde manier.”
Wat gebeurt er als de waarheid daadwerkelijk bijdraagt tot geweld tegen groepen?
“Ik zou zeggen: kies je gif. Vrije meningsuiting is het juiste gif. Er zijn groepen die haat prediken, maar dat is niet het probleem. De vraag is of hen onderdrukken het beter of slechter maakt. Ik zou zeggen dat onderdrukken het alleen maar erger maakt. Er zijn zoveel momenten als deze, dat je gewoon geen betere opties hebt. Mensen denken dat als we ze gewoon niet laten praten, dat ze wel zullen verdwijnen. Zo werkt het helemaal niet. Integendeel, als ze paranoia zijn, dan bevestig je ze in die paranoia. Door ze ondergronds te jagen verzwak je ze niet. Je geeft ze gewoon iets dwingends om tegen te vechten. Je maakt helden van ze in hun eigen ogen.”
Kun je commentaar geven op de specifieke reactie van de Universiteit van Toronto, die brief die je ontving van het hoofd van de faculteit, David Cameron?
“Ze hadden gesproken met hun advocaten, en ze doen precies wat HR-mensen altijd doen. Als je van iemand af wilt dan schrijf je ze een brief. Daarin vertel je ze wat ze verkeerd doen, vertel je ze ermee te stoppen, en je vertelt het ze op een aardige manier. Dan schrijf je een tweede brief, en vertel je ze hetzelfde, alleen dan minder aardig. Dan schrijf je een derde brief, en als je die eenmaal verstuurd hebt, en ze nog niet aan de eisen voldoen, dan kun je doen wat je wilt, je hebt je papieren spoor gelegd. De advocaten hebben gekeken naar het beleid op de OHRC (Ontario Human Rights Commission)-website en ze hebben geconcludeerd dat mijn interpretatie, mijn uitleg van de wet, helemaal correct is. Het is echter erger dan dat. Het is alsof ze zeggen: “Oké, wat je doet is tegen die wet, de universiteit wordt geacht zich te houden aan de wet, en jij doet dat niet, althans uit principe niet”. Dus ze hadden een juridische en ethische plicht om te doen wat ze deden, maar ze deden het op een een bedrieglijke manier. In de eerste brief hebben ze me verkeerd geciteerd. Dus ik zei: “Jullie moeten deze brief terugnemen en herschrijven want het is niet juist, als jullie mij een waarschuwingsbrief willen sturen dan is het in jullie eigen belang om dit goed te doen.
“De tweede brief was veel erger. Daarin stond dat ik had bijgedragen aan een klimaat van angst en onveiligheid op de campus, waarvan ik om te beginnen gelijk vond dat het een misleidend en ongefundeerd verwijt was. Maar toen ze zeiden dat ze vele brieven hadden ontvangen van groepen op de universiteitscampus maakten ze niet eveneens melding van de vijfhonderd brieven die ze ontvingen van mensen die mij steunen, waarvan ik het bestaan ken omdat ik daarin steeds ge-CC’ed werd. Ze maakten geen melding van een petitie met 10.000 handtekeningen die ik eveneens ontving. Dat is de leugen. Ze hoefden dat niet weg te laten. Ze hadden kunnen zeggen: “Wij begrijpen dat er een verscheidenheid aan meningen bestaat, en jij krijgt aanzienlijk veel steun vanuit het publiek. Maar de werkelijkheid is dat, voor zover wij dit kunnen beoordelen, het illegaal is, en het is onze plicht jou te verzoeken aan het beleid van de universiteit te voldoen”. Dat hadden ze kunnen doen, maar deden het niet.
“Na de tweede brief, toen we een gesprek kregen over een eventueel debat, ben ik gaan praten met David Cameron. Ik dacht, aangezien dit een kwestie van groot openbaar belang is, misschien moeten we er een discussie over voeren. Dat is wat elke universiteit zou doen, als het een beschaafde plek zou zijn, dus dat is wat ik Cameron aanraadde. Hij legde het voor aan het bestuur en ze gingen akkoord. Maar ze legden mij een beperking op: tijdens het debat mocht ik de verklaring dat ik de persoonlijke voorkeur van voornaamwoorden niet erkende, niet herhalen.
“Het is nogal absurd dat we instemmen met een debat over de vrijheid van meningsuiting en dat ik vervolgens mijn belangrijkste stelling in dat debat niet kan herhalen. Dus ik schreef hen en zei: “Kijk, jullie doen dit verkeerd, in plaats van tegen mij te zeggen ‘Je kunt het niet zeggen’ zou je moeten zeggen: ‘Je kan het mis hebben, maar je moet worden toegestaan om dit te zeggen, en we zullen je ondersteunen, de hele weg naar de Hoge Raad. We zullen onze juridische middelen inzetten en ze bestrijden in de rechtszalen'”. Cameron zei stellig dat ze dat niet zouden doen. Ze moesten kiezen tussen sociale rechtvaardigheid en vrijheid van meningsuiting. Ze kozen voor sociale rechtvaardigheid – wat rechtvaardigheid of gelijkheid als resultaat betekent – omdat dat is wat ze de studenten leren. Ik besloot dat ik sowieso het debat wilde doen omdat -alles overziend- je soms geen betere opties krijgt. Ik besloot de minste van twee kwaden te kiezen en het debat in te gaan.”
Om nog even je gedachten over C-16 helder te krijgen. Vind je dat jouw YouTube-video’s deze wet overtreden?
“De universiteit vindt van wel. En dat dacht ik al. Ik heb het verdomde beleid gelezen. Net als de beleidsregels op de Ontario Human Rights-website omdat ik denk dat deze mensen achter dit alles zitten. De teksten op deze website zijn afstotelijk vanuit een technisch perspectief – het is onsamenhangend. Zij zijn de semi-geletterde, filosofisch onwetende, boosaardige kleine kliek erachter. Je zou beter verwachten van zo’n quasi-rechterlijke macht.”
Wat hoop je hiermee allemaal te bereiken?
“Ik hoop dat ik mensen kan blijven onderwijzen, zowel aan de universiteit en, indien niet aan de universiteit, op YouTube. Voor het eerst in de geschiedenis heeft het gesproken woord hetzelfde bereik en dezelfde lange levensduur als het geschreven woord. En niet alleen dat, de ruimte tussen het moment van spreken en publicatie is nul. Drie maanden geleden liet ik wat onderzoeksassistenten mijn colleges uitschrijven zodat mensen mijn colleges konden bekijken met ondertiteling, omdat het zo makkelijker te volgen is, en ik keek naar de groei van abonnees, en ik dacht half grappend, binnenkort heb ik meer abonnees op mijn YouTube kanaal dan dat de universiteit van Toronto studenten heeft. Ik weet verder niet wat voor waarde ik daar aan moet hechten. Het kan zijn dat de universiteit al stervende is. Het zou me niet verbazen.
“Ik bedoel, ik denk dat de grote afdelingen onherroepelijk beschadigd zijn: sociologie: weg; antropologie: weg; geschiedenis: grote stukken daarvan zijn verdwenen, de klassieken, literatuur, maatschappelijk werk, politicologie op veel plaatsen, en dat is nog zonder vrouwenstudies en etnische studies. Ze begonnen waarschijnlijk al op een dwaalspoor en het is veel erger geworden. Ik geloof nu, met uitzondering van de wetenschap, technologie, techniek en wiskunde, dat de universiteiten meer kwaad doen dan goed. Ik denk dat ze vooral contractarbeiders produceren in de VS omdat de collegegelden zo zijn gestegen – en je geen faillissement kunt aanvragen op studentenleningen. We vertellen studenten op de universiteit leugens, en geven toe aan ze, en ik zie dat het contraproductief werkt.
“Er is zelfs een anti-psychologieprogramma bij de OISE (Ontario Institute faro Studies in Education). Het begon toen ze Ken Zucker loosden, en het stopt nooit bij een iemand. Zucker was meer dan een geloofwaardig psycholoog. Hij bood een zeer goed programma aan voor mensen die genderdysforie hadden én hij was conservatief. Zucker’s houding was dat als een kind hebt dat klaagt over zijn of haar geslacht, dat je het bestudeert, ziet wat er gebeurt en dat je dan je conclusies trekt uit dat onderzoek. Tachtig procent van die kinderen verklaarden zichzelf op den duur homoseksueel, en negentig procent bleef bij hun biologische identiteit als volwassene. Zijn logische conclusie was dus om weg te blijven van het chirurgisch mes en niet te snel en makkelijk met hormonen te beginnen. Nou, dat is nu allemaal verleden tijd – het is nu verboden voor artsen om de ‘hij of zij’ beslissing van een driejarige in twijfel te trekken. En als de ouders een biologische transformatie willen beginnen dat is het voor een arts verboden dat te weigeren.
“Heb je gezien dat Lauren Southern een mannelijke identiteit verwierf van de overheid in Ontario? Dat laat zien wat de wet artsen aandoet. Dat een arts haar verhaal niet eens in twijfel kon trekken omdat dat in strijd is met de wet. Dus nu staat Lauren als ‘mannelijk’ geregistreerd bij de overheid. Ze ging naar de overheidsdienst op hoge hakken, met make-up op en had niet verwacht dat ze het legitimatiebewijs zou krijgen. Dat betekent dat de overheid zo verstrikt is geraakt in deze puinhoop dat ze zelfs hun eigen ID-kaarten ervoor opofferen. Denk daar eens over na, wat er gebeurt in onze samenleving als onze identiteiten instabiel worden.”
Je zei in een interview met Gad Saad dat de vrijheid van meningsuiting ‘het recht is, en misschien wel de plicht, om een discours te houden dat gericht is op het oplossen van serieuze problemen’. Wat gebeurt er als het discours zelf wordt bewapend?
“Fouten vermenigvuldigen zich en er ontstaat chaos. Ik heb een lange tijd mythologie bestudeerd. Het verhaal over de zondvloed betekent dat als je maar lang genoeg om de problemen heen draait, alles uit elkaar valt. Als je het mechanisme waarmee mensen problemen formuleren, ze oplossen en de onderhandelen over de uitvoering daarvan, verstoort, dan bouwen de problemen zich alleen maar op en vermenigvuldigen zich. Dat is wat we een hydra noemen – als je een hoofd afsnijdt, dan groeien er zeven terug. Deze dingen kunnen zich sneller uitbreiden dan mensen denken.”
Is dat deels wat de resultaten van de Amerikaanse verkiezingen verklaart?
“De democraten besloten in de zeventiger jaren dat ze de arbeidersklasse in de steek zouden laten en dat ze ‘identity politics’ zouden bedrijven en de arbeidersklasse heeft ze keihard teruggepakt. Clinton verloor alle ‘rust belt states’. En je moet als Democraat wel heel hard je best doen om de ‘rust belt states’ te verliezen. Ze hebben er zelf om gevraagd. En alle leden van de linker vleugel zijn bang dat Trump een rechtse demagoog is. Het is krankzinnig – hij is een liberaal. Hij was een (Bill) Clinton supporter. Ik bedoel, je zou kunnen zeggen dat hij opportunistisch is, narcistisch, maar hij is geen rechtse demagoog. Ik denk dat hij niet opportunistischer of narcistischer is dan Hillary Clinton. Ik denk niet dat wat er gebeurt is in de VS überhaupt een verrassing is. Ik denk dat de linker vleugel nu zegt: “Mijn hemel, dit is een catastrofe”. Maar het is niet meer een catastrofe dan Margaret Thatcher of Ronald Reagan dat waren, als we spreken in termen van rechtse demagogie. Trump is gematigd. Hij is lawaaierig gematigd, en hij is wat populistisch, maar fundamenteel blijft hij een gematigde – terwijl mensen doen alsof hij Hitler is.
“Was hij een gekwalificeerde kandidaat? Nee, dat denk ik niet. Maar hij deed veel dingen goed en één van die dingen was dat hij niet steeds dezelfde standaard speech gaf. De mensen zagen dat en dachten: “Hij doet niet gekunsteld. Hij is een soort van klootzak, maar in ieder geval weten we wat hij denkt”. Toen gingen de mensen het stemhokje in en dachten: “Fuck it, ik stem voor Trump” en dat is wat ze deden. Het was net als met de Brexit. Links heeft de mensen teveel onder druk gezet, teveel verkloot, en de mensen dachten “dit gaan we niet meer doen”, en toen verliet de arbeidersklasse de Democraten.
“Ik ben geen bewonderaar van Bernie Sanders omdat ik niet geloof dat het socialisme wat hij promoot een houdbare oplossing is, maar ik begrijp maar al te goed dat de arbeidersklasse in de VS genaaid is sinds 1975. Hun maatschappelijke instellingen vallen uit elkaar, hun salaris blijft hetzelfde, de vooruitgang van India en China is ten koste van hun gegaan. En daar bovenop denken de intellectuelen: “Oh, die rednecks, die zijn dom”. Ze zijn NIET dom, integendeel, ze lijken een hoop meer verstand te hebben dan de meeste intellectuelen die ik ken, ook al zijn ze vaak niet zo goed in het formuleren van hun argumenten.”
Hoe zou jij social justice warriors definiëren?
“Ze doen aan gewapende compassie.”
Beschouw je de sociale rechtvaardigheidscultuur als een bedreiging voor de democratie en waarom?
“Absoluut. Het type politiek-correcte, autoritaire strijder kent geen enkele dankbaarheid voor publieke instituties. Ze hebben een term – patriarchaat. Het is allesomvattend. Het betekent dat alles in onze samenleving corrupt is. Er ligt geen grens, ze menen alles wat ze zeggen. Ga maar online, ga maar kijken op de websites van vrouwenstudies. Kies een willekeurige studie, lees wat er staat. Er staat dat de “Westerse beschaving tot in de verrotte kern een corrupt patriarchaat is. We moeten het omver werpen”.
Dat betekent democratie, dat betekent liberalisme, dat betekent mensenrechten.
“Het betekent alles, het hele bouwwerk. En waarmee vergelijken ze het? Utopia. Waarom denk je dat feministen zo afwijzend tegenover Ayaan Hirsi Ali staan? Ze is een held, die vrouw. Ze komt uit Somalië, ze groeide op in vreselijke onderdrukkend patriarchaat – een echte. Ze ontsnapte uit een gearrangeerd huwelijk, verhuisde naar Nederland en ze werd verliefd op een Hollander. Er waren twee dingen die haar enorm troffen voordat ze naar de universiteit ging – en een leerling van de Verlichting werd. Het eerste was dat ze ergens kon gaan staan waar openbaar vervoer zou langsrijden en dat er borden waren waarop stond hoe laat ze precies kwamen. Dat was voor haar bijna niet te geloven. En het andere was dat ze niet kon geloven dat de politie er was om je te helpen. Je weet dat je in een beschaafd land woont als een politieagent je niet zomaar kan verkrachten en van je kan stelen. Radicaal linkse mensen geven geen snars om dit soort zaken.”
Is er nog iets dat je wilt toevoegen?
“Je vroeg eerder wat mensen kunnen doen. Ze kunnen weigeren. Ze kunnen weigeren verder in deze richting te worden geduwd. We moeten ons ontdoen van alles wat gegrond op zoiets als groepsidentiteit.”
Ben je een ontkenner van het bestaan van discriminatie op basis van seksualiteit of ras?
“Ik denk niet dat vrouwen werden gediscrimineerd. Ik vind dat een verschrikkelijke argument. Ten eerste, weet u van hoeveel geld mensen leefden in 1885 in huidige dollars? Eén dollar per dag. Het eerst wat dan kunnen vaststellen is dat het leven voor iedereen toen klote was. Je leefde niet erg lang. Als je een vrouw was, was je bijna de hele tijd zwanger, en versleten en half dood tegen de tijd dat je 45 jaar oud was. Mannen werkten onder erbarmelijke omstandigheden die wij ons niet een kunnen voorstellen. Toen George Orwell The Road to Wigan Pier schreef liepen de mijnwerkers die hij bestudeerde ruim drie kilometer voorovergebogen ondergronds voordat ze aan hun dienst begonnen. Daarna liepen ze weer terug. Orwell zei dat hij nog geen 200 meter in zo’n tunnel kon lopen zonder zo volledig verkrampt te raken dat hij daarna niet eens meer rechtop kon staan. Deze kerels hadden geen tanden meer tegen de tijd dat ze vijfentwintig waren, en waren helemaal op tegen de tijd dat ze vijfenveertig waren. Het leven voor de twintigste eeuw was onvergelijkbaar wreed.
“Het idee dat vrouwen een onderdrukte minderheid zouden zijn in deze omstandigheden is krankzinnig. Mensen werkten 16 uur per dag. Mijn grootmoeder was een boerin in Saskatchewan. Ze liet me een foto zien van het hout dat ze kapte voor de winter. Ze woonden in een blokhut dat niet eens zo groot was als de eerste verdieping van dit huis. En de houtstapel die ze gekapt had was drie keer zo lang als die blokhut, en net zo hoog. En dat is wat ze deed in haar vrije tijd, want ze moesten ook voor bemanning koken, voor vier kinderen zorgen, op andere boerderijen werken als hulp in huis, en voor de dieren zorgen. Toen, in de twintigste eeuw, werden mensen rijk genoeg zodat vrouwen buiten de deur konden werken. Dat begon in de jaren ’20 van de vorige eeuw en ontwikkelde zich verder tot in de Tweede Wereldoorlog, omdat vrouwen de fabrieken in werden getrokken terwijl de mannen het slagveld in gingen.
“De mannen vochten en sneuvelden en dat is zo’n beetje de hele geschiedenis van de mensheid. En toen, in de jaren ’50, toen Betty Fiedan begon te klagen over de benaderde toestand van de vrouw, nadat de soldaten waren teruggekomen van de oorlog, iedereen een gezin begonnen was, de vrouwen weer uit de fabrieken kwamen om kinderen te krijgen, toen werden ze plotseling onderdrukt. Er was geen gelijkheid voor vrouwen voor de komst van de pil. Het is compleet belachelijk om aan te nemen dat er zoiets als gelijkheid daarvoor kon zijn. En de feministen denken dat ze een revolutie teweeg brachten in de zestiger jaren die vrouwen bevrijdden. Wat vrouwen bevrijd heeft, was de pil. En we zullen zien hoe dat uitpakte.
“Er is wat bewijs voor dat vrouwen die aan de pil zijn niet van masculine mannen houden vanwege de veranderingen in de hormonale balans. Je kan voorkeuren van vrouwen gewoon testen. Je kunt ze foto’s van mannen laten zien en wat dan blijkt is dat ze mannen met brede kaken willen als ze ovuleren en mannen met smalle kaken als ze niet ovuleren, en de mannen met smalle kaken blijken minder agressief. Kijk, alle vrouwen die aan de pil zijn ovuleren niet, dus het is mogelijk dat een hoop antipathie die nu bestaat tussen mannen en vrouwen wordt veroorzaak door de pil. Het idee dat vrouwen werden gediscrimineerd in de loop van de geschiedenis is idioot.
“En dan nu de groepen waartegen gediscrimineerd werd. Wat ga je eraan doen? De enige maatschappijen die geen slavenmaatschappijen zijn, zijn westerse, verlichte maatschappijen. Dat is het punt. Vergeleken met Utopia is het klote. Maar vergeleken met al het andere – mensen emigreren niet naar het Midden Oosten om daar te gaan wonen, en daar is een hele goede reden voor.
“Laten we een multivariabele analyse doen. Bijvoorbeeld, als we een onderzoek willen doen naar de langetermijnlevensduur van succes in westerse landen en deze willen voorspellen dan zijn de twee beste voorspellers: intelligentie en geweten. Intelligente mensen komen er het snelst en gewetensvolle mensen werken hard. Het verklaart voor ongeveer 30 procent lange-termijn successen. Hier is geen sprake van discriminatie, het is gewoon competentie.
“Hoe zit het met vrouwen en het glazen plafond? Dat is een stuk ingewikkelder dan het lijkt. Bijvoorbeeld, ik heb jarenlang te maken gehad met advocatenkantoren. Ze kunnen hun vrouwen niet binnen houden. Alle grote advocatenkantoren verliezen de vrouwen die in de dertig zijn. Weet je waarom? Het is makkelijk. Vrouwen paren via de hiërarchie van dominantie, dus vrouwen in grote firma’s die boven de dertig zijn, getrouwd en drie ton per jaar verdienen, hebben mannen die dat ook verdienen. Samen hoeven ze geen zes ton per jaar te verdienen. Als je drie ton per jaar wilt verdienen als een advocaat, dan ziet je leven er zo uit: je werkt 60-80 uur per week en je bent altijd bereikbaar. Als een Japanse klant ’s nachts om 03.00 uur iets wil, dan zeg je “ja ik doe het gelijk”, want ze betalen je 750 dollar per uur.
“Deze vrouwen scoren hoog op geweten, zijn goede studenten, briljante juristen en fijnzinnig in hun aanpak. Dan worden ze partner en denken ze ineens: “What the fuck werk ik 80 uur per week voor?” Want dat is was mentaal gezonde mensen dan denken.
“Dus het zijn steeds allemaal mannen die aan het absolute top staan van hun vak. Maar het zijn niet alle mannen, het is eigenlijk een klein percentage vreemde mannen. Ze hebben een IQ van 145 of hoger, en ze zijn waanzinnig concurrerend en hardwerkend. Het maakt niet uit waar je ze neerzet, ze zullen 80 uur per week werken. De reden waarom mannen dat doen en vrouwen niet is omdat die status mannen aantrekkelijk maakt. Mannen worden gedreven door status – zowel biologisch als cultureel – en vrouwen niet, niet op die manier. Dus, het echte probleem, als je kijkt naar deze uitgangspunten, en denkt: “Oh, dit zijn geweldige, luxueuze posities van overvloed en ontspanning”, dat is onzin. Deze mensen werken zo hard dat het bijna onvoorstelbaar is. De meeste mensen kunnen dat niet, en dat niet alleen, er is weinig kans dat ze het zouden willen. De meeste vrouwen worden partner in de dertig, en het grappige is dat als je in de dertig bent, je dan pas echt je eigen leven begint te krijgen. Als je 18 bent, ben je net als iedereen van 18. Tegen de tijd dat je dertig bent, heb je genoeg eigenzinnige ervaring om uit dat hout je eigen leven te snijden.
“En de meeste mensen beseffen dat ze geen 80 uur per week willen werken. Ze willen een gezin en de tijd dringt. En dan, als ze zelf een gezin hebben, realiseren ze zich dat het hebben van een kind, geen inwisselbare baby is, maar een echt nieuw mens, en dat dit nieuwe mens het meest belangrijke op aarde is. Punt. Hier lopen vrouwen tegenaan en dan denken ze: ik heb vijf jaar lang kleine kinderen, denken ze nou echt dat ik 80 uur per week blijf werken? Om geld te verdienen dat ik niet nodig heb? Om iets te doen wat ik niet eens leuk vind? Of ga ik tijd doorbrengen met mijn kinderen?
“Ze kunnen vrouwen niet in juridische beroepen houden – er is geen goddamnend glazen plafond. Het juridische veld is wanhopig op zoek naar gekwalificeerde mensen omdat ze er niet genoeg hebben. Ze halen ze overal vandaan – vooral de vrouwen die niet alleen goede advocaten zijn maar die ook cliënten kunnen binnenhalen.
“Dat is maar één geheimpje over het verschil in macht tussen mannen en vrouwen. Verder doen mannen bijna al het gevaarlijke werk, ze werken buiten, ze verhuizen vaker dan vrouwen. Dus, als je goed kijkt, als je de statistiek in termen van loonverschil interpreteert, ze corrigeert voor andere factoren, dan verdienen jonge vrouwen meer dan jonge mannen. Die hele ‘vrouwen verdienen 0,70 dollar voor elke dollar die een man verdient’ is zo’n leugen. Door mannen gedreven kleine bedrijfjes maken meer omzet dan die van vrouwen. Waarom? Omdat vrouwen zulke kleine bedrijfjes beginnen als ze kinderen hebben, als ze thuis zitten, dus het is part-time. Daarom maken ze minder geld. Het heeft niets met vooroordelen te maken, en het heeft alles te maken met keuzes. Dus de argumenten die mensen maken over vooroordelen overstijgen nog niet eens primitieve psychologische ideeën.
“We hebben ongelofelijke vooruitgang geboekt op het vlak van de nivellering en een heleboel dat te wijten was aan pure kapitalistische hebzucht. In de kapitalistische samenleving zijn mensen wanhopig op zoek naar talent. Als ze genoegen moeten nemen met vrouwen en minderheden, dan zullen dat over het algemeen ook doen. Transformaties gebeuren al zo snel dat er niets is wat je kunt doen om ze sneller te laten gaan. Iedereen schreeuwt maar ‘vooroordeel’ – het is een makkelijk uitvlucht voor elke uitleg. Waarom is de samenleving als deze? ‘Vooroordelen’. Waarom is dat zo? ‘Vooroordelen’. Er is geen denken betrokken bij dit alles, geen multivariabele analyse. Het is verwerpelijk.
“Warren Farrell schreef het boek Waarom mannen meer verdienen. Hij was een werknemer voor de National Organization of Women in New York voordat hij het boek schreef. Hij schreef het boek eigenlijk, althans in beginsel, voor zijn dochters, omdat hij ze wilde begeleiden naar een hogere status. Hij deed een multivariabele analyse. Hij ging en keek en leerde steeds meer. Hij ontdekte dat mannen de hoogbetaalde banen in de handel hadden, het gevaarlijke werk deden, veel buiten waren, en hard, lichamelijk werk deden. Dan zijn er nog de andere redenen. Er is zeker ook discriminatie, maar het telt voor misschien tien procent van de variatie in het succes.”
