Vorige week werd er gemeld dat Hillary Clinton een pedofielennetwerk runt vanuit een pizza restaurant In North Carolina. Prompt meldt zich een gewapende man bij het restaurant die verhaal komt halen. Er wordt geschoten en hij wordt overmeesterd. Gelukkig raakte niemand gewond. Mijn eerste gedachtes zijn, “Ach, het gaat hier om gekken”.
Een gek bedenkt een misplaatste grap dat Hillary een pedo netwerk onderhoudt en een verwarde man stapt bewapend het restaurant binnen. Maar als ik er iets langer over nadenk dan dringen zich een aantal vragen op. Wat als deze mensen minder gek zijn dan ik veronderstel? Wat beweegt deze mensen om nep-nieuws te verspreiden? Wat is het effect van dit nep-nieuws op anderen?
De nieuwszender NBC onderzocht waar de makers van nep-nieuws vandaan komen. Zij spraken met een Dimitri uit Macedonië. Dimitri is schrijver van nep-nieuws en verdiende hier de afgelopen zes maanden volgens de zender 55,000 Euro mee. Dat is ruim tien keer het gemiddelde jaarinkomen daar. Niet slecht voor Dimitri. “De één verkoopt sigaretten de ander alcohol” is zijn verdediging. “Ik doe niets illegaals”.
Hoe verdient Dimitri dit geld? Wie betaalt hem? Je kunt het vergelijken met een reclame campagne. Stel, een reclamebureau bedenkt een leuk filmpje voor een merk en dit filmpje gaat viraal op internet. Dit vergroot de naamsbekendheid en dat is geld waard. Een aantal mensen ontvangt dus geld van het bedrijf dat eigenaar is van het merk in ruil voor reclame. Hoe meer wijdverspreid de reclame, hoe meer geld.
Dimitri vertegenwoordigt geen merk, maar heeft met zijn creatieve leugens wel veel aandacht. Zijn nep-nieuws gaat viraal en in zijn kielzog volgen de online adverteerders die aan dit brede publiek graag iets willen verkopen. Iedereen tevreden. Of niet? Als de Rabobank stopt met sponsoring van wielrennen vanwege het aanklevende imagoschade van doping, hoe verhoudt zich dat dan tot een bedrijf wiens advertentie in combinatie wordt verspreid met nep-nieuws?
In het economisch verkeer is het simpel. Als je nep-nieuws verspreidt wat effect kan hebben op de beurskoers van een bedrijf, dan ben je strafbaar. Dat heet koersmanipulatie. Dat schaadt de integriteit van de markt en daarmee het vertrouwen. Stel dat er tijdens verkiezingen een politicus in diskrediet wordt gebracht door middel van nep-nieuws. Is dat dan kiezersmanipulatie? Analoog aan de beurswereld, schaadt dit natuurlijk ook het vertrouwen in de politiek.
Als wij eenzijdig worden voorzien van informatie krijgen wij ook een dergelijke eenzijdige blik op de wereld. In de oude wereld konden we kiezen welke tv programma’s we bekeken en welke kranten we lazen. Met deze variëteit in combinatie met de vrijheid van meningsuiting krijg je meerzijdige denkbeelden voorgeschoteld. Het gevaar is dat nu veel van de gepresenteerde informatie online is.
Slimme algoritmes van (onder andere) Google bepalen wat je krijgt voorgeschoteld. Google presenteert je informatie die afgeleid is van hetgeen je daarvoor hebt bekeken. Daarmee riskeer je meer van hetzelfde te krijgen en dat verruimt je blik dus niet echt. Daarnaast zorgt Google ook dat je de ‘geschikte’ reclame of betaalde content krijgt. Hoe filteren we het nep-nieuws eruit? Wat is echt en wat is illusie?
Best handig als je ter voorbereiding op je vakantie op google zoekt naar geschikte eetlocaties en je ongevraagd lokale pizzeria’s als advertentie krijgt voorgeschoteld de dagen daaropvolgend. Maar wie zorgt ervoor dat het nep-nieuws, zoals dat van Dimitri, niet als instrument gebruikt wordt bij het beïnvloeden van mensen?
Een onschuldige Dimitri met nep-nieuws, geholpen door reclame-inkomsten, kan dus invloed hebben op de uitslag van Amerikaanse verkiezingen. Het vertrouwen in de overheid wordt dan geschaad en dat is toevallig ook een belangrijk thema bij verschillende politieke nieuwkomers in de wereld. Welke toezichthouder grijpt in?
