Ineengekrompen, huilend om z’n moeder in een verpleegbed ziet een doodstille zaal het laatste levensteken van André. Sluipenderwijs heeft Alzheimer bezit van de bejaarde genomen in een hallucinerend toneelstuk.
André is nog alleen met zijn verpleegster die hij niet meer herkent, evenmin als zijn omgeving of welk houvast dan ook dat mensen hun identiteit, ankers en doel van leven verschaft. ‘En wat is mijn naam dan?’
Behalve het horloge om de pols, dat hij voortdurend kwijt is. Inclusief de beschuldigingen dat zusters en schoonzoon het gestolen hebben. Maar de tijd op het horloge verliest gaandeweg aan betekenis, en heeft die aan het einde helemaal niet meer. Een metafoor voor het tragisch ontglippende leven en decorum. Zijn uur heeft eigenlijk al geslagen, het is over.
Op sterven na dood. De schitterende climax van anderhalf uur oprukkende alzheimer, die aanvankelijk monter een geestig te beheersen is, en even sluipend als onheilspellend naar de climax toewerkt.
De Vader, een stuk van de bejubelde Franse toneelschrijver Florian Zeller toont de teloorgang van André met dochter Anne. Dat zijn andere dochter is overleden weet André niet meer, hij meent haar te herkennen in het gezicht van één van zijn verpleegsters. Die aanvankelijk bij hem thuis, later bij Anne waar hij inwoont, hem komt verzorgen.
Bij vlagen weet hij daarvan te genieten, maar details vallen in het niet bij de grote ont- en aftakeling. Die voor hem een pijnlijk dieptepunt bereikt als zijn dochter het niet nodig vindt om hem eerst aan te kleden als zijn geliefde verpleegster aanbelt. Hij had het nog wel zo goed ingezet met een gezamenlijke whisky, dochter Anne even buitenspel zettend.
Een dochter, controlefreak, moet de liefde voor haar vader afwegen tegen de afkeer van haar zorgzaamheid van haar nieuwe vriend. Voor wie ze uiteindelijk naar Londen verhuist. Dag vader, die overigens ondertussen steeds laat merken meer van de andere zus te (hebben ge)houden.
‘De Vader’ wordt neergezet in 15 scenes waartussen steeds het (prachtige) licht dooft en in het donker pianomuziek klinkt die in steeds kalere, schrijnender tonen de werdegang van de oude ingenieur toont en de dochter.
Ook het publiek voelt het verlies van houvast en vertwijfeling waaraan André ten prooi valt door wisselingen van verschillende acteurs die hetzelfde personage spelen. Anne met bril gaat verhuizen naar Londen naar haar vriend. Anne zonder bril is getrouwd met de ene keer een agressieve echtgenoot een andere keer een ‘meegaande’ echtgenoot.
Bij het lezen van het programma vooraf leek deze poging om publiek in de dementie te trekken me wat overdreven, maar het werkte wel: een bijna vervreemdende ervaring. Steeds meer zakken de vertrouwde wegen, de olifantspaadjes in het brein weg in het labyrint waaruit niet meer valt te ontsnappen.
Dat is te danken aan het geweldige script van Zeller die met dit succes in vele landen successen boekte, maar ook aan de krachtige regie van deze Nederlandse variant door regisseur Gijs de Lange, op de buis bekend van Het Klokhuis.
Johanna ter Steege, vooral bekend als internationaal doorgebroken filmster, maakt ook op toneel indruk met haar wankele evenwicht tussen ratio en emotie. Maar de alfa en omega van De Vader is Hans Croiset, voor tv-publiek wellicht bekend van rollen in Oud Geld en Dokter Deen en recent nog als ‘de broer’ in tv-serie De Zaak Menten.
Met schitterend spel plaatst de 81-jarige Croiset in De Vader de kroon op zijn werk. Al wil hij nog een poosje door. Voorlopig het land in met dit stuk met waarschijnlijk volle zalen. Inclusief promotie, want de producenten Senf en Kik werken rond dit stuk samen met de Stichting Alzheimer Nederland.
Naast me was een toeschouwer tot tranen toe geroerd. Zeker voor de honderdduizenden die een ouder verzorgen is De Vader herkenbaar, ontroerend en confronterend. Maar ook voor iedereen die van goed toneel houdt is het een aanrader. Al is het geen lolletje om je voorland van ouderdom in afhankelijkheid zo krachtig voor je ogen te zien ontrollen.
De Vader, van 23 december 2016 tot 25 maart 2017 in het hele land.
Titelfoto: Leo van Velzen
