Beste mensen, ik breng u goed nieuws. Het gaat geweldig met Nederland! Althans economisch: de inflatie is laag 0,1 procent, de koopkracht stijgt, de loonontwikkeling is gematigd, het begrotingstekort is onder 1 procent, de banengroei is flink, de werkloosheid slinkt naar 540.000, import en export zitten in de plus, er wordt fors geïnvesteerd, de economische groei is volgens het Centraal Bureau voor de Statistiek 2,1 procent, één van de hoogste in de EU. Nog nooit was er in de wereld zo weinig armoede. Het gaat goed maar toch voelen we onbehagen. Hoe komt dat toch?
Onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau (SCP) laat zien dat 63 procent van de Nederlanders vindt dat we als land in maatschappelijk opzicht achteruitgaan. Men is niet happy. Daarvoor kunnen twee hoofdoorzaken worden aangewezen. Men is bevreesd voor aanslagen, terreur. En men vindt de “sfeer” in het land achteruit hollen. De terreurdreiging is heel concreet. De aanslagen zijn zo feitelijk als het maar zijn kan. Het maatschappelijk onbehagen is veel lastiger te duiden. Er worden vele elementen genoemd, zoals voortgaande tweedeling, de ‘enclavisering’, onderling wantrouwen tussen verschillende bevolkingsgroepen, haat, beschuldigingen van racisme en discriminatie, bezuinigingen in de zorg, pensioen, kunst en cultuur, toenemende inkomensongelijkheid zoals gemeld door het SCP en Piketty, verdringing in de wijk, baan onzekerheid, (te) flexibele arbeidsmarkt, criminaliteit, geen verbondenheid, ontbreken van gemeenschappelijke idealen, verlies van identiteit, onzekerheid over normen en waarden, verkettering, ontbreken van respect, beschimpingen, bedreigingen, etcetera. En tenslotte twijfelen we over alles: democratie, kapitalisme, verzorgingsstaat, politieke leiders, milieu, religie. Kortom, er is een gevoel van richtingloosheid. Het lijkt er sterk op dat ons systeem niet meer functioneert.
Gevoelens van onbehagen worden versterkt doordat politici nog steeds in een status van ontkenning, verkeren, zowel over de aanslagen (“het heeft niets met religie te maken”) als over de ontwikkeling van het land (Rutte: “het gaat prima”), terwijl we ‘allemaal’ wel anders menen te weten. Maak politici accountable voor hun daden of voor het uitblijven daarvan. Als het mis gaat met vluchtelingen dan zijn politici daarvoor verantwoordelijk. Het beleid van Angela ‘Wir schaffen das’ Merkel blijkt rampzalig. Burgemeesters hebben een eigen verantwoordelijkheid op het gebied van openbare orde en veiligheid. Als dat echt fout gaat kunnen – nee moeten – ze daarop worden aangesproken en eventueel aangeklaagd worden.
Om enige zicht te krijgen hoe het zo fout kon gaan moeten we terug naar onze geestelijke wortels. Diederik Boomsma, promovendus aan de Universiteit van Leiden stelt: “De Westerse traditie is gestoeld op de joods-christelijke en klassieke tradities. Ik sta daarin tegenover sommige modernen die dat allemaal willen afsnijden – los van God en los van de geschiedenis, een horizontale en verticale amputatie – en loslaten en stellen dat we alleen nog maar de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens nodig hebben.”
Twee dingen goed begrijpen: 1. Onze westerse traditie is gestoeld op de joods-christelijke en klassieke traditie, met name de Reformatie (Luther), heeft ons geleerd zelfstandig na te denken als individu versus de collectiviteit van katholicisme. Dat vormde tevens de eerste prikkel tot optimalisatie van economisch handelen (Adam Smith) en liberaal marktdenken (vrijhandel). Dit is thans uitgemond in overmatige globalisering waar Trump nu een halt aan toeroept. De ethiek is losgelaten: alles staat in dienst van bedrijfsleven en economische groei. Wahabisten van Saoedie-Arabië wordt de hand geschud om olie belangen veilig te stellen. Wapens worden verkocht aan wie ze maar wil hebben.
Twijfel alom nu we zien nu waar dit toe leidt (zie o.a. Parijs topconferentie klimaat). De westerse traditie gestoeld op de joods-christelijke en klassieke traditie heeft ons welvaart gebracht, maar tevens onethisch handelen. 2. Onze Westerse traditie, gestoeld op de joods-christelijke en klassieke tradities heeft ons in gevaar gebracht: een verkeerde interpretatie van de barmhartige Samaritaan in het vluchtelingenbeleid. Dit tezamen met ons schuldgevoel uit WO2 (deportatie Joden) en onze ideologie (socialisme, zie Daniel Kahneman) heeft ons in de huidige penibele situatie gebracht. De westerse traditie gestoeld op de joods-christelijke en klassieke traditie heeft er voor gezorgd dat we thans ten onder dreigen te gaan ten gunste van een ons bedreigend stelsel/ideologie. Natuurlijk staan we niet ‘los van de geschiedenis”, maar die moeten we wel leren begrijpen en inzien waar ons dat gebracht heeft. Daarvoor in de plaats: Universele waarden van de mens en zelfstandig nadenken zonder beperkende kaders moet onze redding zijn.
