UvA-hoogleraar Tom van der Meer presenteerde woensdagavond zijn boek Niet de kiezer is gek in De Balie. De relevantie van dit boek wordt al direct onderstreept door de debatleider, die meldt dat Tom al eens eerder in De Balie was. Er was toen een gesprek over de crisis in de democratie en allerlei aanwezigen bevestigden plechtig hoe slecht het met de democratie gesteld was. Het waren niet de minsten zoals VVD-Kamerlid Han ten Broeke en journaliste Clairy Polak. Tom was daar ook en zei dat het idee van een crisis onzin is. De Balie meteen in rep en roer.
Tom heeft er inmiddels een pamflet over geschreven en geeft daar deze avond college over. David van Reybrouck, Jean-Claude Juncker en Thierry Baudet zijn slechts enkele voorbeelden van mensen die alarmistische visies op de democratie hebben, aldus Tom. Het zou al vijf voor twaalf voor de democratie zijn geweest, het vertrouwen in de democratie is weg, de burger is verwend en zweeft, en ga zo maar door. Tom roept dat dit allemaal onzin is. Het vormt de inleiding op een reality-check van het Nederlandse debat over democratie.
Tom meldt vol overtuiging dat er helemaal geen democratische crisis bestaat en dat de democratie dus ook niet gered hoeft te worden. Doemdenkerij over de democratie komt veel voor, maar is ongeïnformeerd. Oplossingen om de democratie te redden zijn regelmatig erger dan de kwaal. Om zijn gelijk te onderstrepen zegt Tom een appendix vol onderzoeken en artikelen te hebben. Die is hard nodig, want bij de vragen uit de zaal lijken meerdere toeschouwers Tom’s verhaal op te vatten als een mening: “Ik ben het met u eens,” zegt een man die verder geen verwarde indruk maakt. Leve het feitenvrije publieke debat.
In heel veel lijstjes scoort Nederland goed en experts zijn eensgezind dat de democratie niet in gevaar is, meldt Tom. Ook burgers vinden dat: 95% van hen vindt het belangrijk in een democratie te leven. De waardering voor het functioneren van de democratie is zelfs toegenomen. Wel is het vertrouwen in de regering en het parlement laag, maar dat vertrouwen is niet gedaald en kent pieken en dalen. Na verkiezingen gaat het vertrouwen steeds weer omhoog. Nieuwe partijen geven wantrouwen een stem, leren we. Dat is goed voor het vertrouwen.
Vroeger kozen burgers bij verkiezingen niet: er was verzuiling en men koos altijd dezelfde partij, leren we. Nu kiezen burgers wel. Het doemdenken over democratie wordt volgens Tom mede veroorzaakt omdat de democratie haar eigen idealen nooit volledig bereikt en op het oog een rommelige indruk maakt. Er valt dus altijd wat te klagen. Ook is het aantrekkelijk voor nieuwe partijen om het beeld op te roepen dat er een crisis is: anderen zijn niet te vertrouwen maar zijzelf wel.
Tom sluit af met “luchtkastelen” over hoe de democratie verbeterd kan worden. Die werken niet of zijn contraproductief. Burgertoppen worden bijvoorbeeld gepresenteerd als middel om burgers een stem te geven, maar er komen slechts burgers op af die niet representatief zijn voor de bevolking. Een andere “oplossing”, een kiesdrempel, maakt het land niet bestuurbaarder, want het probleem is dat er geen grote partijen meer zijn die samen een stabiele regering kunnen vormen. Dat lost een kiesdrempel niet op. Sterker nog: kleine partijen droegen de laatste jaren veel bij aan de stabiliteit. Tom noemt de discussie over het referendum aan beide zijden hysterisch.
En zo leren we hoe er in Nederland over democratie wordt gediscussieerd. Er is politieke wetenschap nodig om duidelijk te maken dat er niet te veel kleine partijen, maar te weinig grote zijn. Ook is de politieke wetenschap nodig om te vertellen dat burgers die geen politieke interesse hebben, niet hele weekenden bij een burgertop gaan zitten. Waarom kan de gemiddelde journalist dit niet zelf bedenken, vraag je je af. Het is een raadsel waarom David van Reybrouck met zijn burgertoppen nooit wordt bekritiseerd en waarom het CDA nog steeds wegkomt met het onzinnige voorstel van een kiesdrempel.
Het antwoord is waarschijnlijk: doemscenario’s over democratie klinken zo vertrouwd dat iedereen zich erdoor laat meevoeren. Daarom komen echte problemen niet meer naar voren. Tom noemt er eentje: het RTL-premiersdebat is al meerdere keren zeer bepalend geweest voor de verkiezingscampagne. RTL nodigt daar de vier grootste partijen uit. Dat doet RTL op basis van peilingen, maar die kunnen momenteel geen zekerheid geven welke partijen op plaats drie en vier staan. De partijen die het debat halen, hebben een groot strategisch voordeel op de rest.
Conform de labbekakkerige discussie over democratie, zal het hier de komende weken waarschijnlijk niet over gaan. Het wordt tijd voor een beter geïnformeerd debat over democratie.
