Op TPO juicht VVD-coryfee Frans Weisglas het toe dat Mark Rutte heeft toegezegd niet met de PVV te gaan regeren. Zijn redenen: de generaliserende opvattingen van Wilders over de islam en moslims, en diens rechtsstaat ondermijnende uitspraken over ‘minder Marokkanen’, de rechterlijke macht, het Openbaar Ministerie en ons ‘nep-parlement’. Eigenlijk is Wilders de ultieme antiliberaal, zo weet Weisglas ons te vertellen. En daarmee zou je, in het geval de democratische rechtsstaat je lief is, dus sowieso geen zaken moeten doen. Echter berust deze zienswijze op een grote vergissing.
Begrijp me niet verkeerd: de PVV is allesbehalve mijn partij. Hier volgt dus geen betoog waarom de standpunten van de PVV goed genoeg zouden zijn om niet uitgesloten te moeten worden. Moreel gezien vind ik er nog wel wat voor te zeggen dat Weisglas de PVV niet blieft: zo ben ik van mening dat bijvoorbeeld het verbieden van de Koran, alle moskeeën en islamitische scholen wel degelijk een opgestoken middelvinger richting het rechtvaardigheidsbeginsel zou betekenen. De ‘uitwassen van de islam’, waar Wilders vroeger nog wel eens over repte, kun je veel doelgerichter en eerlijker aanpakken. We stuiten hier echter op een klassiek geval van wat Max Weber, de aartsvader van de sociologie, uitlegt als een clash tussen a) Gesinnungsethik en b) Verantwortungsethik, ofwel respectievelijk het rationeel willen handelen a) louter vanuit een bepaald waardenstelsel of b) vanuit een houding die nagaat of het voorgenomen middel wel leidt tot het gestelde doel. Het is juist dat laatste, waar het in het stuk van Weisglas aan lijkt te schorten.
Als het doel is om de PVV op korte termijn te beletten via regeringsdeelname invloed uit te oefenen op de Nederlandse politiek, dan geef ik Weisglas helemaal gelijk. Maar voor de lange termijn denk ik dat zo’n aanpak enkel averechts zal werken, waarbij de PVV alleen maar verder en verder zal groeien – met een ultieme meltdown van het staatsbestel tot gevolg. Ik vrees met grote vrezen de situatie waarin de politiek eigenlijk niet meer om Wilders heen kan, een Wilders met niet 30 of 35 zetels in de peilingen, zoals nu, maar met 50 of 55 zetels in het parlement. Dit lijkt me geen onwaarschijnlijk scenario, indien de wens van Weisglas werkelijkheid wordt. Er ontstaat dan een bijzonder explosieve situatie waarin het politiek midden elkaar vasthoudt, en tegen wil en dank een regering zal vormen om het cordon sanitaire met de PVV maar in stand te houden. Je krijgt dan een veelpartijenkabinet vol met waterige compromissen en geruzie in de tent, terwijl een soevereine PVV jarenlang haar ongezouten profiel kan beschermen en misschien zelfs nog wel wat zal opschalen.
Als het doel is om de rechtsstaat te beschermen, dan denk ik dat het uiteindelijk beter is om de PVV (mits zij fors wint of zelfs de grootste wordt, natuurlijk) in te kapselen binnen het bestaande particratische stelsel. Wie regeert heeft in dit land immers automatisch vuile handen. De PVV zal in een coalitie flink wat louterend water bij haar straffe anti–islamwijn moeten doen. De winst hiervan is duidelijk: de elite laat zien dat zij de PVV en haar stemmers werkelijk serieus neemt, terwijl de kans zeer groot is dat Wilders en de zijnen bij de daarop volgende verkiezingen gedecimeerd worden omdat zij hun populistische geloofwaardigheid hebben verspeeld – immers is de PVV dan zelf bij die zo gehate elite gaan horen. Deze voorspelling doe ik niet zomaar met wat nattevingerwerk: politicoloog Joost van Spanje heeft berekend dat ‘the cost of governing’ voor ‘anti-elitepartijen’, waar ik de PVV toch wel toe zou willen rekenen, substantieel groter is dan voor reguliere partijen. Daarbij herinneren we ons allemaal nog de verkiezingen van 2012, toen de PVV na haar laffe terugtrekking uit de Catshuisbesprekingen werd afgestraft met 9 zetels in mindering. En in het geval dat de PVV een paar incompetente bewindslieden weet af te leveren – die kans is, gezien haar personele onderbezetting, groot – zal de electorale schade voor de PVV nog veel groter zijn.
De PVV zou dit ‘keeping the rascals in’-effect in theorie nog enigszins kunnen tegengaan, door haar regeringsperiode te benutten om meer democratie af te dwingen en op die manier te laten zien dat zij de elite blijvend heeft weten te ondermijnen. Dit kan door bindend correctieve referenda veilig te stellen en door misschien zelfs al afspraken te maken over vormen van initiërende referenda. In dat geval heeft zij vanzelfsprekend minder speelruimte om haar onrechtsstatelijke anti-islamstandpunten nog uit te kunnen onderhandelen. Tevens zou de PVV via het implementeren van meer democratie ongewild grond onder haar eigen voeten wegslaan. Meer democratie betekent immers meer grip van mensen op hun eigen leven, zodat daarmee voor een deel de woede zal worden gekanaliseerd die anders bij de PVV terecht zou komen. One way or another, een grote PVV zal eenmaal in het kabinet echt niet zomaar de rechtsstaat kunnen overnemen, terwijl de gevolgen bij een blijvend cordon sanitaire schimmig en niet te overzien zijn.
Wat mij betreft wordt het, in het geval de PVV bij de volgende verkiezingen (de) groot(ste) wordt, een keuze tussen twee kwaden: de PVV inkapselen is niet beter dan uitsluiten, maar minder slecht. We kunnen de noodzaak van deze keuze echter nog op tijd voorkomen, simpelweg door niet op de PVV te stemmen en haar zo klein mogelijk te houden. Dit kan prima, zonder daarbij de druk op de gevestigde orde weg te nemen. Er zijn sinds kort immers nogal wat populistische alternatieven die, net als de wel erg extreme PVV maar anders dan de gevestigde orde, voldoende waarde hechten aan de natiestaat en een functionerende democratie. Maar ook de zittende elite heeft haar verantwoordelijkheid: zij kan de PVV overbodig doen worden, door van Nederland eindelijk eens een echte democratie te maken.
