Deze week ontstond commotie om een artikel in het NRC over een UvA-publicatie van wetenschapper Aysha Navest omtrent Nederlandse, vrouwelijke Syrië-reizigers. De voornaamste conclusie van dit onderzoek was, dat deze vrouwen niet meestrijden, maar vooral een “huiselijk leven” leiden in het kalifaat. Afgezien van deze nogal bizarre slotsom, is het vooral de onderzoeksmethode die verbaast. Allereerst is het onderzoek anoniem gedaan op basis van app-contact, daarnaast is Navest zelf vroom moslima en dus allerminst in staat de materie met professionele distantie en objectiviteit te beschouwen.
In een reactie stelt de UVA dat het “In algemene zin geldt dat een bepaalde betrokkenheid van onderzoekers bij de onderzochte groep antropologisch onderzoek niet diskwalificeert. Er zijn talrijke voorbeelden van gevestigde antropologen die betrokken zij bij hun onderzoeksgroep of er zelf deel van uitmaken.” Dit onderzoek en de respons van de UVA zijn beide symptomen van een verschijnsel dat al veel langer zichtbaar is: vooral op de sociale faculteiten van universiteiten in Nederland en daarbuiten wordt geen wetenschap meer bedreven, maar wordt gepoogd politieke overtuigingen door middel van een wetenschappelijk sausje van legitimiteit te voorzien. Een zeer kwalijke trend, die gekeerd moet worden.
Er zijn diverse voorbeelden die de wijdverbreidheid van dit probleem illustreren. UvA hoogleraar Genderstudies Gloria Wekker spreekt uitgebreid over “dekolonisatie” en het superioriteitsdenken dat bij alle blanken in het DNA zit. Datzelfde gebied genderstudies wordt gedomineerd door het feminisme (toch allerminst een wetenschappelijke stroming), wat in de praktijk neerkomt op uitsluitend kwalitatief onderzoek aangezien kwantitatieve analyse te veel zou generaliseren. Wanneer we dan lezen dat binnen het aanpalende vakgebied Kunst, Cultuur en Diversiteit hoogleraar Rosemarie Buikema meent dat we moeten stoppen met lingeriereclames in het openbaar “omdat zij medeverantwoordelijk is voor de multiculturele samenleving waar iedereen zich op zijn plek moet kunnen voelen” en we even terugdenken aan het beruchte onderzoek naar vleeseters van Roos Vonk en Diederik Stapel, wordt duidelijk dat hier geen wetenschap bedreven wordt, maar politiek met een hoog WC-eend gehalte.
Afgelopen zomer verklaarde methodoloog Eric-Jan Wagenmakers in de Volkskrant dat experimenten uit de sociale psychologie nauwelijks te repliceren zijn en dat hierbij bovendien vaak sprake is van cherry picking uit de resultaten en, fraai eufemistisch, “flexibiliteit in de statistische analyse”. Als politiek geëngageerde wetenschapper wordt het zo wel heel eenvoudig: je neemt jouw overtuiging, bouwt die om in een fraaie hypothese, construeert een kwalitatief, niet representatief onderzoek, betracht flexibiliteit in de resultatenanalyse et voilà: jouw politieke visie is ineens een wetenschappelijk onderbouwde stelling, klaar voor maatschappelijk gebruik.
Academische vrijheid is zonder meer belangrijk en niet elke studie hoeft een directe economische meerwaarde te hebben. Het is evenwel absurd dat op kosten van de belastingbetaler universiteiten ongebreideld een podium bieden om politieke visies in wetenschappelijke vorm te gieten op basis van volstrekt onwetenschappelijke onderzoeksmethoden. Dat de conclusies van deze onderzoeken in de samenleving vaak voor ‘waar’ worden aangenomen (één van de wetenschappers uit het Syrië-onderzoek wordt bijvoorbeeld als expert in rechtszaken gevraagd), maakt dit des te gevaarlijker.
Het is dus tijd dat de overheid heel kritisch de stofkam haalt door faculteiten en studies die de toets van objectieve en methodologisch zuivere wetenschappelijke niet doorstaan en vervolgens de durf heeft een punt achter deze studies te zetten. Dat is goed voor de statuur van de wetenschap in Nederland an sich, en creëert bovendien financiële ruimte voor écht onderzoek. Ondertussen kan de UvA de commissie die de dekolonisatie en diversiteit van de universiteit onderzoekt, beter inruilen voor een commissie die toetst of studies en onderzoek zich niet richten op politieke legitimatie in plaats het echte wetenschappelijke doel: het verkrijgen van geordende, objectieve kennis.
