Uw verslaggever is niet zo vaak in een voetbalkleedkamer geweest op het moment dat de voetballers vers bezweet van het veld afkomen. Toch is de geur van een dergelijke kleedkamer goed voor te stellen. Dit is de geur die in de hal van De Rode Hoed hangt na afloop van het eerste grote televisiedebat. Zondagavond hebben veel mensen behoorlijk zitten zweten bij RTL en dat waren echt niet alleen de lijsttrekkers.
Het RTL Rode Hoed Debat ging bijna niet door toen Wilders en Rutte er geen zin in bleken te hebben. Uiteindelijk maakte RTL er een debat met de vijf grootste partijen van, zonder VVD en PVV. Elders leest u ongetwijfeld wat er in het debat is gezegd en wie er heeft gewonnen. Daarom hier de vraag: hoe ziet journalistiek rond zo’n lijsttrekkersdebat er precies uit? Hoe wordt zo’n debat verslagen? Een verhaal in drie bedrijven.
De Keizersgracht is ter hoogte van De Rode Hoed afgezet. Hier zien we dat sommige journalisten belangrijker zijn dan andere. Uw verslaggever wordt niet herkend en ook een cameraman moet in de rij gaan staan. Alleen als je naam op een lijst voorkomt en je je kunt identificeren mag je naar binnen. Je krijgt een RTL-polsbandje. Deze procedure is anders voor journalisten als Kees Boonman en Ron Fresen, want die mogen meteen naar binnen. Dat is handig, want de rij wordt snel langer en langer. Pas na een kwartier bedenkt de beveiliging dat het handig is de controle met meer mensen te doen.
De halve hal van De Rode Hoed wordt door veiligheidsmensen in beslag genomen. De rest van de ruimte vult zich met vooral jong publiek. Hier blijkt al meteen dat geen journalistieke redactie ontbreekt: NRC, Volkskrant, NOS, Jinek, Nieuwsuur, BNR, Telegraaf: ze zijn er allemaal. Er is gratis koffie op kosten van RTL.
Journalisten zitten in De Rode Hoed niet in de zaal, maar in een aparte persruimte. De meeste journalisten houden zich hier op en kijken op twee grote schermen naar het debat. Iedereen is een uur te vroeg, want om acht uur gaat de deur van De Rode Hoed dicht terwijl het debat pas om negen uur begint. Een mevrouw van RTL legt uit wat het programma is. Dit blijkt erg overzichtelijk: er is om 21.37 uur een commercial break en dan mogen fotografen de zaal in om foto’s van de lijsttrekkers te maken. Dat is alles.
In de persruimte zijn we getuige van de technische oefening. Daphne Lammers maakt tegen het publiek een grapje over de polonaise. Daarna laat ze het publiek oefenen met klappen omdat er momenten zijn waarop het goed is dat er geklapt wordt. Er is een soundcheck met alle lijsttrekkers en ze krijgen uitleg over de knoppen op de desk.
Als het debat begint is het in de persruimte meteen stil. Het is een rare gewaarwording: het debat wat we op de beeldschermen zien vindt letterlijk op twintig meter afstand plaats. Dit is dus geen reden om in De Rode Hoed te zijn, want de informatie die journalisten hebben is identiek aan die van de kijkers thuis. De enige reden om het hele proces van wachten en kijken vanuit De Rode Hoed te doorlopen is omdat je na het debat de lijsttrekkers kunt interviewen. Daar moet je dus drie tot vier uur op wachten. Halverwege het debat krijg je geen toegang meer.
De technische oefening die wij zagen en de kijkers niet, voegt journalistiek niets toe. Het enige wat deze oefening duidelijk maakt is dat het onzin is dat men in de uitzending de ‘uitdaag-knop’ test, want dat is vooraf al gebeurd. Ook is het opvallend dat Buma in beeld bij het betreden van de zaal het publiek lijkt te groeten, terwijl hij vooral een gordijn begroet. Dat kun je niet weten als je niet in de zaal bent geweest. Tot zover de meest relevante informatie die we extra verkrijgen door aanwezig te zijn in De Rode Hoed.
In de persruimte zie je het verschil tussen schrijvende journalistiek en televisiejournalistiek. Beide typen journalisten wachten op het doen van interviews na het debat, maar de schrijvende journalistiek moet tegelijk ook stukken schrijven. De twee NRC-journalisten publiceren hun stuk op nrc.nl meteen als het debat is afgelopen. Zij zijn er dus maar druk mee, terwijl de televisiejournalisten letterlijk zitten te wachten totdat ze naar beneden mogen. Dat duurt nog wel even.
Van de vorige campagnes weten we dat het niet zozeer gaat om wat er in het debat gebeurt, maar wie achteraf wordt gepresenteerd als de winnaar. In de perszaal is niets te merken van deze discussie. Er wordt soms wat gelachen om grapjes, bijvoorbeeld als Jesse Klaver meldt dat hij zijn excuses wil aanbieden aan Trump als dat nodig is, maar dat hij hem toch een ‘mafklapper’ blijft vinden. Van politieke voorkeuren is in de perszaal niets te merken en zelfs in de pauzes zijn er geen levendige speculaties wie er aan de winnende hand is. De schrijvende journalisten hebben daar sowieso geen tijd voor.
Die speculatie is er wel na het debat, maar niet door journalisten onderling. Daphne Lammers heeft nog maar nauwelijks gezegd dat het debat is afgelopen, of veel journalisten staan al in de hal. Nu is het moment aangebroken waarop mensen als Maxim Hartman, Rutger Castricum, Jair Ferwerda en Chris Ostendorf hebben gewacht: interviewtjes met de lijsttrekkers. De hal van De Rode Hoed stroomt voller dan bij aanvang van het debat, want aan de ene kant komt de hele zaal naar buiten en aan de andere kant komen journalisten aangerend.
Opvallend is vooral hoe ontiegelijk oninteressant deze journalistiek is. Alle lijsttrekkers staan – misschien met een enkele uitzondering – alle televisieploegen te woord en krijgen vaak dezelfde vragen. Wat ze van het debat vonden, wat ze ervan vonden dat Wilders en Rutte er niet waren en of ze nog wat standpunten kunnen verduidelijken. Journalisten van de schrijvende pers luisteren mee of het nog iets oplevert voor hun eigen stukken. Zo heeft iedereen na een half uur exact dezelfde quotes als alle collega’s. Hoezo kuddejournalistiek?
Deze inmiddels naar zweet stinkende hal is belangrijk: hier wordt deels bepaald wie het debat heeft gewonnen. Maar dit proces is moeilijk in kaart te brengen, want er vinden parallel heel veel verschillende gesprekjes plaats. Hoe raar die gesprekjes zijn, is makkelijk vast te stellen. Een oude rot in het vak complimenteert Lodewijk Asscher met zijn opmerkingen over MH17. Hij wil samen met een krantenjournalist dat Asscher speculeert over de rol van Sybrand Buma. Wat de relevantie daarvan is, ontgaat uw verslaggever.
RTL gaat netjes om met de kernvraag wie er won: geen subjectieve experts die live op televisie komen melden wie de winnaar zou zijn, maar een peiling onder kijkers. Een erg duidelijke uitslag heeft die niet, maar de kijkers vonden Lodewijk Asscher kennelijk het slechtst. Dit laat vooral zien dat het moeilijk is bestaande beeldvorming te doorbreken: de sfeer rond de PvdA is negatief, dus de kans is op voorhand groot dat iedereen zegt dat Asscher het slecht doet. Niemand weet wat hij had moeten doen om wel te winnen.
