Gezonde geesten kunnen omgaan met ambivalenties. Daarmee bedoel ik dat zij gelijktijdig twee tegenstrijdige ideeën voor ‘waar’ kunnen aanzien. En dan niet slapjes van iets een beetje wel en een beetje ook niet, maar écht tegenstrijdig. Mijn vriendin heeft een gezonde geest en vindt mij zowel de allervervelendste persoon op aarde als de allerleukste. Ware liefde dus. Ik heb juist geen gezonde geest en neig daarom tot zogenaamd ‘splitsen’: vereren of verafschuwen. Ik vind mijn vriendin dus altijd de allerbeste en dat is óók ware liefde en dus óók ambivalentie en een teken van een gezonde geest. Verwarrend allemaal.
Mijn vorige TPO-stukje ging over een hoogopgeleide elite die tegelijk heel dom is. Een goed voorbeeld om te laten zien dat deze tegenstrijdigheden samenhangen met het feit dat een grote kracht vaak juist een grote zwakte is. Hoogopgeleide mensen bezitten namelijk het vermogen om binnen te studeren voor hun diploma’s en worden dus niet ‘streetwise‘. Nu lijkt het erop dat alle zaken die #ophef veroorzaken zowel helemaal waar als helemaal niet waar zijn. Wilders is een zegen voor de politiek met zijn ontregelende gedrag en daardoor is hij juist een gevaar voor de politiek. Vluchtelingen hebben niks te bieden, omdat ze hier komen voor hulp én hebben ons heel veel te bieden, omdat ze zingeving kunnen bieden via het prikkelen van onze deug- en zorginstincten. De islam dwingt ons de liberale democratie te verstevigen, juist omdat ze haar fundamenten onder druk zet. Zwarte Piet spiegelt complexe ambivalenties over beloning en straf, over het goede en het slechte van mensen en van onze geschiedenis, over het fijne en vervelende van de kindertijd en dat alles juist weer middels een simpele, herkenbare, historisch gegroeide figuur.
Oplossingen liggen niet in het kiezen voor het één of het ander, omdat dat ook weer paradoxaal leidt tot vergelijkbare uitkomsten. Wilders verwijderen zal net als hem tot premier kronen alleen maar leiden tot meer ontregeling. Vluchtelingen ongelimiteerd toelaten zal ons financieel failliet doen gaan. Hen allemaal de deur wijzen betekent een moreel bankroet. De islam uitbannen is het einde van de liberale democratie, haar niets in de weg leggen ook. Zwarte Piet afschaffen is hetzelfde als van hem een simpele ziel in een samengesteld roetvegen/stroopwafels/minion-lichaam te maken.
Paradoxaal genoeg bezitten kinderen vaak meer geestelijke volwassenheid dan hun ouders. Kinderen snappen vrij goed dat de grootst mogelijke afstand bewaren tot papa vrij verstandig is op momenten dat er een gebroken vaas in de kamer ligt, terwijl ze diepe toenadering zoeken bij angst, vermoeidheid of verdriet. De bestraffer is ook de beschermer en daar is voor kinderen niets geks aan. Zij laten zien dat het antwoord zit in het situationeel bepalen en uitbuiten van de juiste afstand en daar niet moeilijk over te doen. Dat mag gewoon.
Probeer dat bijvoorbeeld eens met je schoonmoeder die vaak zowel de liefste, als de meest irritante persoon in de familie is. Als je haar op afstand weet te houden als je moe of druk bent voorkom je ruzie. Als je haar vraagt om op te passen als je een weekje op vakantie gaat dan doet ze dat met liefde en ben je dankbaar. Onder die voorwaarden is het prima om naar haar verjaardag te gaan. En als je je dan weer begint te ergeren zoek je afstand in je hoofd door te denken aan de vele momenten dat haar fijne kanten overheersen. En soms gaat dat mis, dan maak je ruzie en dat is dan ook niet erg, als je je beiden realiseert dat de bron van irritatie een grote gedeelde liefde is.
Volwassenheid betekent erkennen dat Wilders, net als de islam, een rol te spelen heeft in het scheppen van een duurzame liberale democratie. Het betekent loskomen van zinloze deugteksten over vluchtelingen evenals van zinloze haatteksten. Het betekent dat zowel voor- als tegenstanders van Zwarte Piet proberen iets te leren over zichzelf en over de maatschappij van deze historische en ambivalente figuur en ook dat weer gunnen aan hun kinderen.
Op een hoger niveau betekent het ook de erkenning dat de grootste voorstanders en de grootste tegenstanders veel met elkaar gemeen hebben. Wilders en de radicale islam vinden elkaar in hun afkeer van bepaalde de kernwaarden van de liberale democratie. Rabiate voor- en tegenstanders van een liberaal asielbeleid lijken op elkaar in hun grote empathie voor een, in hun ogen, bedreigde groep mensen. Pietactivisten, voor en tegen, hechten grote waarde aan hun groepsidentiteit en zijn gekwetst als ze denken dat die bezoedeld wordt.
In een geestelijk gezonde maatschappij mag dit allemaal tegelijk bestaan en niet zozeer omdat het legaal is, maar omdat we snappen dat we die ambivalenties nodig hebben om succesvol rond te strompelen in een chaotische en onbegrijpelijke wereld. De reden dat het onze maatschappij niet lukt om die kinderlijke volwassenheid te tonen is dat we druk en moe zijn. We rennen van hot naar her, moeten van alles, krijgen een enorme ‘information-overload‘ via onze talloze schermpjes en we worden langzaam knettergek. We worden ongezonde geesten die alles splitsen in helemaal supergeweldig of helemaal superkut, waar we vervolgens onze bubbels bij zoeken, die leiden tot nog sterker splitsen.
Laat duidelijk zijn dat ik daar geenszins boven sta, maar ook weer wel, omdat ik daar soms mijn best voor doe, maar meestal ook weer helemaal niet. Dan schrijf ik gewoon weer lekkere scherpe stukjes over dingen die me irriteren. En dat is ook goed, want ruzie maken mag gewoon en zorgt ervoor dat we de ambivalenties scherp houden, begrijpen waarom ze er zijn en ze uiteindelijk ook een beetje leren koesteren.
Dit is hét argument voor een vrijwel ongelimiteerde vrijheid van meningsuiting én voor het bevorderen dat alle burgers daar aan worden blootgesteld, hoe vervelend ze dat ook vinden.
