In de vorige week verschenen roman Bezorgde Burgers van NRC Handelsblad-opinieredacteur Steven de Jong komt een interessante passage voor: “Geachte redactie”, schrijft de hoofdpersoon, “Al bladerend in uw krantje, viel me op dat u er een sport van maakt kiezers van niet-traditionele partijen de lelijkste etiketten op te plakken: wrokkigen, laagopgeleiden, xenofoben, onderbuik en verliezers van de globalisering. Hun held noemt u een ‘populist’ terwijl neerlandicus Robbert Wigt – met de Van Dale in zijn hand – nog zó waarschuwde voor de minachtende connotatie van dat begrip. Tot zover uw ‘neutrale’ verslaggeving. Daarom vraag ik het u nog maar eens: is dit werkelijk de modus operandi van de ‘kwaliteitskrant’ voor bestuurlijk en rechtsprekend Nederland? Of praat u enkel de gediplomeerde abonnees naar de mond uit angst deze harde kern, geradicaliseerd in ons-kent-ons-kringetjes, ook nog van u te vervreemden?”
Het is interessant. niet omdat ondergetekende even later als mede-criticus in het boek figureert maar omdat wat de hoofdpersoon zegt natuurlijk gewoon waar is en bij velen in Nederland al jaren tot grote irritatie leidt. De kwaliteitskrant van vroeger bulkt tegenwoordig van de artikelen en columns vol misplaatst dedain die slechts een preken voor eigen parochie lijken te beogen. Soms met wollig taalgebruik mooi verkleed maar eigenlijk altijd, voor wie het wil zien, laaghartig en scheldend op het klootjesvolk. Met als boegbeeld uiteraard de bekroonde idioot Bas Heijne.
Een recent voorbeeld is historicus en psycholoog Eelco Runia, die onlangs in NRC voor de tweede keer de ‘weldenkenden’ mocht toespreken (met de typerende titel: De PVV’er is rationeler dan wij denken). De eerste keer dat hem een dergelijke beschouwing gegund werd (Het ancien régime zag de revolutie ook niet aankomen), wist hij zeker dat een breed gedeelde weerzin tegen “entitlement” de essentie is van het “populisme”, onderschreef hij de uitspraak dat “weldenkenden Trump letterlijk maar niet serieus en zijn aanhangers hem serieus maar niet letterlijk nemen”, en meende hij dat een “blinde drang tot verandering” kenmerkend is voor revoluties. Trumps verkiezing beschouwde hij als zo’n revolutie, waarbij veel mensen “tegen hun eigen belang in” op Trump stemden.
In zijn nieuwe artikel echter vindt hij de volgelingen van Trump en Wilders opeens rationeler dan de ‘weldenkenden’. Hij voert een PVV-stemmer op, Greetje, die bij Nieuwsuur was te zien, en concludeert: “De weerzin van weldenkende burgers zoals ik bevat meer ‘onderbuikgevoel’ dan de strategische keuze van Greetje.”
Een verschrikkelijke man het land op z’n kop laten zetten – zo vat hij Greetje’s motivatie samen – vindt hij nu een tamelijk rationele, strategische keuze. Vervolgens heeft hij zestienhonderd woorden nodig, hem door NRC weer van harte gegund, om de ‘weldenkenden’ op te roepen “tot onze eigen weldenkendheid door te dringen”.
Want “populistische kretologie niet letterlijk maar wel serieus nemen, verschaft ons een beter zicht op onze weldenkendheid en stelt ons in staat op te houden met paniekerig te reageren, onszelf te transformeren tot een geloofwaardig alternatief en met een werkelijk volwassen politiek voor de dag te komen.”
Het lijkt allemaal vriendelijk en doordacht maar is bij nadere lezing gewoon weer meer van hetzelfde. Wie bijvoorbeeld na Trumps maatregelen van de afgelopen tijd met droge ogen nog durft te beweren dat we ‘populistische kretologie’ niet letterlijk moeten nemen kan moeilijk serieus genomen worden in z’n introspectie. Hetzelfde geldt als je maar blijft hangen in het ‘wij weldenkenden’ versus ‘zij populisten’, inclusief minachtend toontje, zeker met zo’n voorbeeld als Greetje, hoe aardig ook bedoeld (ik vraag me trouwens af wat Greetje nog meer zei, het interview is nergens vinden). En ook de transformatie tot een geloofwaardig alternatief klinkt niet erg realistisch, maar eerder als het mantra ‘beter uitleggen’, wat in het Engels onderhand vertaald kan worden als “Insanity: doing the same thing over and over again and expecting different results.”
Maar het ergste van alles: wie niet ziet en erkent dat ‘populisten’ toch echt een inhoudelijke agenda hebben, die door kiezers op verschillende of alle agendapunten gesteund wordt, is zélf vooral blind en onweldenkend. En juist dat lijkt Runia, Heijne en veel anderen te ontgaan.
Het is iedereen in deze aan te raden (en voor sommigen val ik in herhaling) een interview van de BBC met provocateur Milo Yiannopoulos te bekijken, slechts elf minuten lang, uit oktober 2016, te vinden op YouTube met de titel BBC Tries to Ambush Milo…With Exactly The Result You’d Expect’ Milo, inmiddels kapot gedemoniseerd, verklaart hierin eloquent en rap van tong de steun voor Trump, met drie hoofdredenen: immigratie, handel/globalisering en politieke correctheid. Wat betreft immigratie: geen andere politicus dan Trump sprak zich op dit onderwerp zo duidelijk uit, tot tevredenheid van veel kiezers. Wat betreft handel en globalisering: de groeiende realisatie onder kiezers dat bureaucratische elites in Washington (en Brussel) hun belangen bepaald niet voordelig hebben behartigd.
En als laatste: de politieke correctheid en vrijheid van meningsuiting. Steeds meer mensen zijn de beknotting van het vrije woord door het progressieve kamp zat. Bij het minste geringste word je weggezet als islamofoob, homofoob, racist, xenofoob, seksist enzoverder. De ‘range of acceptable speech‘ is door de jaren heen steeds beperkter geworden, aldus Milo, ook voor degenen die hun column in een kwaliteitskrant willen behouden. Zijn opsomming is interessant en snijdt meer hout dan de meeste beschouwingen in NRC Handelsblad. Er zijn in ieder geval niet zoveel denkfouten in te ontdekken als in Runia’s artikelen of een gemiddelde column van Bas Heijne.
Die analyse is ook op Nederland toepasbaar. Als je simpelweg de grenzen wilt sluiten en uit de EU wilt stappen, hoe verwerpelijk ook in de ogen van ‘weldenkenden’, is Wilders de enige politicus waar je bij terecht kunt. Dit zijn inhoudelijke punten, die trouwens ook praktisch uitvoerbaar zijn (zie bijvoorbeeld de Brexit en Hongarije), hoe hard men van alle kanten ook blijft roepen dat dit niet zo is. De aanhang van Wilders ziet in diens agenda toch echt eigenbelang. Dat Wilders daarbij een ‘verongelijkte debatvervuiler’ is, zoals Runia hem omschrijft, vinden veel van zijn kiezers nu juist verfrissend en wordt hem door anderen gewoonweg vergeven, net als bij Trump.
Kortom, en analoog aan Bill Clintons beroemde motto: ‘It’s the substance and style, stupid’, die het succes van nationalistische politici verklaren. Wie die richting op denkt, komt een stuk verder in zijn introspectie en transformatie.
Wat betreft de cultuur der weldenkenden, die harde kern van NRC-lezers die ‘geradicaliseerd’ is in ‘ons-kent-ons-kringetjes’, dat is vooral een conformistische groepscultuur, bedwelmd met een flinke dosis cognitieve dissonantie. U mag zich eruit vechten.
Dit artikel werd eerder hier gepubliceerd.
