In de nieuwe rubriek Aalberts met Boeken bespreekt Chris Aalberts nieuwe boeken over politiek. Vlak voor de Tweede Kamerverkiezingen kwam een boek uit van Clemens van Herwaarden: Liefde voor een leider: charisma en populisme in de politiek. Vier vragen en een eindoordeel.
De omslag van Liefde voor een leider levert twee misverstanden op. De eerste is de titel, die suggereert dat charisma en populisme centraal staan, maar het boek gaat vooral over charisma. Van Herwaarden bespreekt wetenschappelijke theorie over charisma en past deze toe op een Nederlands voorbeeld: Pim Fortuyn. Daarmee blijkt de omslag een tweede misverstand op te leveren: Marine le Pen, Donald Trump en Geert Wilders figureren naast Fortuyn op de voorkant en hoewel de theorie in het boek ook op kan gaan voor deze leiders, komen ze er in het boek bekaaid vanaf. Dit boek is vooral een bespreking van het charisma van Fortuyn, hoe Fortuyn een charismatisch leider kon worden en hoe hij als charismatisch leider werd ervaren.
Clemens van Herwaarden “voelt als geen ander de pols van zijn tijd”, staat op de achterflap. Zo zou hij in de media gewezen hebben op Trump als aankomend president. Een echt prominent opiniemaker of onderzoeker is Van Herwaarden niet, maar op het onderwerp “Pim Fortuyn” profileert hij zich al langer. Zo schreef hij in 2005 al eerder een boek over Fortuyn, gebaseerd op zijn scriptie. Liefde voor een leider is een bewerking van het proefschrift dat hij in november verdedigde aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.
Van Herwaarden ergert zich aan het feit dat het charisma van Fortuyn wordt “ontkend”. Er bestaan wetenschappers die het begrip charisma niet bruikbaar vinden omdat het tautologisch zou zijn: het begrip leidt tot een cirkelredenering omdat succesvolle politici vaak charismatisch worden genoemd en niet-succesvolle politici niet. De term zou dus niets kunnen verklaren. In het geval van Fortuyn: Pim was een hele charismatische figuur en daarom kreeg hij zo’n enorm succes. Waarom hij zo’n succes had? Dat was omdat iedereen hem zo charismatisch vond. Van Herwaarden is het niet eens met deze kritiek op het begrip charisma en probeert in dit boek dit begrip uit te werken voor de casus van Fortuyn. Volgens hem is het begrip charisma essentieel om Fortuyns succes te begrijpen.
Van Herwaarden analyseert brieven die bewonderaars van Fortuyn aan hun idool stuurden, zowel voor als na zijn dood. Dit levert heel veel observaties op over de bewondering die Fortuyn opriep. Of het begrip charisma erg helpt om deze bewondering te begrijpen, blijft de vraag. Bewonderaars dichtten “charismatisch leiderschap” aan Fortuyn toe, er was sprake van “charismatische projecties”, bij ouderen waren “de charismatische gevoelens” het meest intens, er was “charismahonger” en “situationeel charisma”. Soms krijgt de lezer de indruk dat “charisma” inderdaad een tautologisch begrip is, zoals veel wetenschappers al dachten. Dat laat onverlet dat dit boek wel een waardevol en gedetailleerd beeld geeft van de gevoelens die Fortuyn destijds opriep.
Eindoordeel: interessant
Voor iedereen die wil weten wat voor gevoelens politici kunnen oproepen is dit boek een aanrader. Dat geldt nog meer voor mensen die in de veronderstelling leven zelf over charisma te beschikken.
