Antisemitisme leek voor tijdje uit onze samenleving verdwenen te zijn, maar het is nooit helemaal weggeweest. En het is nu weer helemaal terug, in alle hevigheid. Joodse instellingen zijn het doelwit van islamistisch terrorisme, en worden zwaar beveiligd. Zichtbaar gelovige Joden ervaren met regelmaat antisemitisme (of beter gezegd, Jodenhaat) op straat, en durven lang niet altijd meer zich zichtbaar Joods in bepaalde wijken te vertonen. Antisemitische complottheorieën leven nog steeds sterk. En het recente boek van Natascha van Weezel laat zien over hoe moeilijk bespreekbaar dit onderwerp nog steeds is in het onderwijs.
Maar het harde, duidelijke, traditioneel antisemitisme is niet de enige vorm van antisemitisme die aanwezig is in onze samenleving. Er zijn ook subtielere vormen aanwezig, die in bepaalde kringen sterk leven, ook onder sommigen die van mening zijn dat zij ver van enige antisemitisme afstaan. Ik zou deze nieuwe, subtielere, vormen van antisemitisme hier willen omschrijven als neo-antisemitisme. Neo-antisemitisme is het nieuwe antisemitisme, wat soms doorgaat voor antizionisme, maar wat wel degelijk haar wortels heeft in het traditionele antisemitisme en daar ook veel kenmerken mee deelt.
Het hedendaagse neo-antisemitisme manifesteert zich in drie vormen:
De eerste is het haast op obsessieve wijze bezig zijn met de staat Israël, en haar bestaansrecht ontkennen. Dit lijkt op het eerste gezicht antizionisme, maar er is hier sprake van neo-antisemitisme wanneer het bestaansrecht van de staat Israël als enige ontkend wordt, op grond van het feit dat dit een Joodse staat is, terwijl van staten die gesticht zijn ten behoeve van andere religieuze of etnische groepen het bestaansrecht niet ontkend wordt door diezelfde personen die Israël haar bestaansrecht wensen te onthouden. De liberale islamitische denker Maajid Nawaz legt in deze video uit waarom deze dubbele standaard volgens hem problematisch is.
De tweede vorm van neo-antisemitisme is het bedenken of aanhangen van complottheorieën waarin zionisten centraal staan. Binnen deze complottheorieën controleren zionisten de politiek, de media, de banken, hebben zij het slecht voor met deze wereld en zitten zij achter praktisch alles wat er misgaat. Ook hier is er geen sprake van traditioneel antizionisme. Want deze complottheorieën zijn vaak exacte kopieën van de oude antisemitische complottheorieën, waarbij vaak alleen het woord ‘Jood’ is vervangen door het woord ‘zionist’, maar desondanks in veel gevallen nog steeds wel dezelfde groep of zelfs familienaam (zoals die van bijvoorbeeld bekende bankiersfamilies)centraal staat. Oude wijn in nieuwe zakken dus.
En de derde, en laatste, wijze waarop neo-antisemitisme zich in onze hedendaagse samenleving manifesteert is door middel van het op discriminerende wijze voorschrijven wie een Jood is, en wie een zionist. Joden zijn hierbij uiteraard goed, en zionisten slecht. Maar Joden worden hierbij wel in veel gevallen gereduceerd tot religieuze Joden die tegen Israel zijn, waarbij er geen erkenning bestaat van de vele etnische Joden, die in de eerste plaats vaak als zionisten worden gezien. Slechts een kleine groep van de Joden wordt hierbij dus als echte Jood erken, omdat zij tegen Israël zijn. Joden die niet tegen Israël zijn zijn in de eerste plaats zionisten.
Dergelijke vormen van neo-antisemisime die zich in onze maatschappij manifesteren zijn om begrijpelijke reden problematisch. Ze kunnen leiden tot het obsessief en systematisch negatief uitzonderen van een bepaald land, en hierbij dubbele standaarden creëren, tot het geven van en nieuwe invulling aan oude antisemitische complottheorieën en tot het discriminerend onderscheid maken met betrekking tot wie wel een ‘echte’ Jood is, en wie niet.
Neo-antisemitisme is zoals gezegd vaak subtiel aanwezig, onder zowel hoger als lager opgeleiden, binnen uiteenlopende bevolkingsgroepen. En menigeen die zich hieraan schuldig maakt zal ten stelligste ontkennen een antisemiet te zijn. Veelal is dat niet heel gek, omdat men zich ook lang niet altijd bewust is van het soms antisemitische gehalte van bepaalde denkbeelden of uitspraken. Het is dus niet alleen belangrijk dat er stelling genomen wordt tegen neo-antisemitisme, maar ook dat er bewustwording hierover gecreëerd wordt. Bewustwording dat niet alle vormen van antizionisme onschuldig zijn. Bewustwording over dat je prima kritisch op het handelen van de staat Israël kunt zijn, maar dat het systematisch uitzonderen van Israël in sommige gevallen iets problematisch kan zijn, net als het uitzonderen van bepaalde groepen Joden als enige ‘goede’ Joden en het aanhangen van complottheorieën over zionisten.
Bewustwording over wat antisemitisme, neo-antisemitisme en antizionisme is is dus nodig, en zou naast voorlichting over het traditionele antisemitisme ook in het onderwijs behandeld moeten worden. Daarnaast is aandacht in de politiek en media hiervoor ook van belang. Diegene die zich in onze maatschappij uitspreken tegen antisemitisme zouden ook stelling moeten nemen tegen neo-antisemitisme. Eerder werd hier al het voorbeeld van de Britse denker Maajid Nawaz aangehaald, die dit in het Verenigd Koninkrijk op uitstekende wijze doet. Nederland heeft ook dergelijke figuren hard nodig, en het zou mooi zijn wanneer zij op zouden staan en zich uit zouden spreken.
