De kans dat de Brexit-onderhandelingen uitdraaien op een vechtscheiding is groot. Niet alleen omdat het ontvlechten van meer dan 40 jaar aan wetgeving precair werk is, maar ook omdat één van de partners baat heeft bij een slopend proces. Het ergste dat Brussel kan overkomen is een onafhankelijk Groot-Brittannië dat succesvoller is dan in de periode voor Brexit. Dit zou immers haarfijn the dirty little secret van Brussel blootleggen: De EU als geheel is waardevol voor Europa, maar een flink deel van de individuele landen zouden beter af zijn daarbuiten. Het zou laten zien dat aan de huidige ideologie van een steeds hechtere unie een prijskaartje hangt die de zeitgeist van anno nu niet bereid is te betalen.
Nu is de Europese droom er altijd eentje geweest die meer waarde hecht aan kwantiteit dan kwaliteit. Meer dan eens werden lidstaten toegelaten ondanks dat ze de lichtste stresstest niet konden doorstaan. Tot op de dag van vandaag wordt er gedaan alsof Turkije een serieus kandidaat-lidstaat is. Tot op de dag van vandaag wordt er in Brussel gedroomd van een unie waar in de loop der tijd ook Rusland, Israël en de landen aan de Noord-Afrikaanse kust zich bij kunnen aansluiten. Wie tegen deze uitbreiding is, of nog erger, bevoegdheden wil teruggeven aan lidstaten is een domme nationalist die weinig heeft begrepen van de diverse wereld van morgen. In Brussel is meer en groter altijd beter en mooier.
Deze kritiekloze hang naar meer, meer, meer is vreemd. Schaalvergroting wordt namelijk in bijna alle andere takken van sport met argwaan bekeken. In bijvoorbeeld het onderwijs en de zorg ziet men schaalvergroting over het algemeen als iets ronduit negatiefs. Een noodzakelijk kwaad, vaak ingegeven door economische noodzaak, die zorgt voor logge bureaucratische leerfabrieken danwel lopende-band-zorg. Ook fusies en overnames in het bedrijfsleven gaan vaak gepaard met zorgen over monopolies en verschraling van aanbod en arbeidsvoorwaarde. In sommige kringen staat de internationale expansie van Coca-Cola en McDonald’s zelfs symbool voor alles wat fout is in de wereld. Het Europese project heeft zich daarentegen tot aan Brexit nooit hoeven te verantwoorden voor haar expansiedrift. De EU is vrede, de EU is welvaart en de EU is U. Drie dingen waar je als mens moeilijk tegen kan zijn, zo werd ons jarenlang verteld. Maar wat als de Britten straks bewijzen dat dit een farce is?
Qua vrede heeft de EU zich vlak na de Tweede wereldoorlog inderdaad bewezen. Alleen heette het toen nog EGKS en was haar autoriteit vergeleken met nu te verwaarlozen. Het aantal aanslagen in Europa, op het moment van schrijven zitten we op 1 per week, laat bovendien zien dat het wegnemen van grenzen de interne harmonie niet altijd ten goede komt. Wat is de EU waard als straks blijkt dat de Britten hun grenzen beter en vooral flexibeler kunnen bewaken? Bovendien moeten we niet doen alsof de EU het continent beschermt tegen oorlog, dat doet primair de NAVO.
Brussel als welvaartsmachine dan? Die hapert. Kijken we naar het Zuiden dan zien we landen met hoge werkloosheid die gegijzeld worden door een te dure munt. Kijken we naar het Noorden dan zien we een arbeidersklasse die naast automatisering ook wordt ondermijnd door goedkopere collega’s uit het oosten. Nu heeft de gezamenlijke interne markt Europa overduidelijk ook veel welvaart opgeleverd. Alleen heeft deze economische samenwerking op dit moment al leden die geen lid zijn van de EU. Als IJsland en Noorwegen toegang hebben tot de interne Europese markt, waarom zou het Verenigde Koninkrijk dit dan niet lukken? Hebben we werkelijk een Europees parlement nodig om een handelsverdrag te sluiten?
Blijft over: De Unie als identiteit. Een lachertje. Nog nooit heeft iemand zich in een Zuid-Amerikaans hostel voorgesteld als Mark uit de Europese Unie. Dat politici om de haverklap over Europa spreken wanneer ze de EU bedoelen doet daar niets aan af. Een gezamenlijke identiteit is namelijk hetgeen wat van landen naties maakt. Er kan gegooid worden met atoombommen. De helft van de bevolking kan doodvallen van de dorst, de identiteit blijft vaak als allerlaatste overeind. Was dit niet het geval dan waren de Litouwers al lang geleden uitgestorven en de Israëli’s nooit geboren.
Wat als de Britten straks bewijzen dat deze nationale identiteit het werkelijke cement is waarop de vrede en welvaart van een land is gebouwd? Wat dan Frans Timmermans?
