Zowel Geerten Waling als Rutger van de Noort schreven onlangs een opiniestuk over geboortebeperking als oplossing voor het klimaatprobleem. Dat geboortebeperking goed is voor het klimaat lijkt me plausibel, de stukken komen ook grotendeels overeen. De methode verschilt iets omdat Waling het vooral in eigen land en bilateraal wil doen en van de Noort globaal of supranationaal via bijvoorbeeld de VN.
De methode die beiden voorstellen wordt ook wel nudging genoemd. Overheden die vaak via de portemonnee mensen een positief duwtje in de goede richting geven zodat mensen juist gaan handelen. We zagen vergelijkbaar gedrag van onze overheden bij subsidies voor windmolens, zonnepanelen en elektrische auto’s en we zagen het bij het voorstel voor het actieve donorschap. Een overheid die mensen stimuleert goede dingen te doen. In ieder geval dingen die de overheid verstandig vindt.
Toch heb ik bedenkingen bij nudging omdat het niet de goede manier is om eventueel noodzakelijke veranderingen te bewerkstelligen. Vanuit een utilitaristisch principe is het een heel goed idee omdat de gevolgen naar alle waarschijnlijkheid goed zijn. Nu is van de Noort positief over het Chinese model wat niet helemaal terecht is omdat men daar kampt met een enorm jongensoverschot maar het is evident dat het daar de bevolking zeer goed heeft ingeperkt. Ook dit zal weer zorgen voor onvoorziene gevolgen maar dat is van later zorg.
Nudging an sich is fout omdat het de regering, of misschien wel de VN, te veel macht geeft over de moraal. De overheid beslist feitelijk over hoe mensen zouden moeten denken. Dat was duidelijk te zien bij de door D66 geïnitieerde wijziging richting actief donorschap waardoor mensen zeer gepikeerd raakten over een overheid die voor hen ging denken. GroenLinks wil bijvoorbeeld een vleestaks invoeren, iets wat ook niet zal kunnen rekenen op veel enthousiasme in niet-groene kringen. Ook hier zou de overheid weer een moreel oordeel gaan vellen over iets waar de overheid niets mee te maken heeft hoe u erover denkt.
Nu is mensen de goede richting induwen voor het milieu nog te verdedigen om te wijzen op de gevolgen maar de precedentwerking hiervan is niet te overzien. Ik zou niet willen dat de overheid denkt het recht te hebben om morele uitspraken over zaken te doen en het more or less af te dwingen met financiële voordeeltjes. Vroeg of laat keert dit mechanisme zich tegen ons. We zijn doodsbang voor zorgverzekeraars die ons medische dossier in willen zien en misschien ook wel de data van onze AH-bonuskaart om te kijken of we wel gezond eten om daar daar vervolgens de zorgpremie op aan te passen. Maar zouden we het wel prima vinden als de overheid zich wil mengen in ons gezinsleven?
Nu is kinderbijslag natuurlijk ook een bepaalde vorm van nudging omdat mensen zo gestimuleerd worden om kinderen te krijgen, maar dat is niet per se problematisch. In beide stukken wordt dan ook gerept over beperking en niet over een stop. Het lijkt me inderdaad verstandig om kinderen te blijven krijgen om niet uit te sterven. Een (veel) kleinere wereldbevolking is zeer zeker wenselijk, al helemaal voor mensen in de Sahel waar het probleem vooral ligt, niet zozeer in Europa waar de geboortecijfers eigenlijk te laag liggen. Daar is altijd hongersnood en worden veel kinderen geboren die vaak naar Europa komen.
Maar met nudgingtactieken zie je de vrije burger feitelijk als debiel en onwaardig om eigen keuzes te maken. Dit gaat toch in tegen onze westerse waarden van vrijheid en gelijkheid. Die zouden belangrijker moeten zijn. Zeker als het gaat om de precedentwerking van dergelijke maatregelen die doodeng zijn en in strijd met onze waarden. Hoe goed de gevolgen ook mogen zijn.
