De wereldwijde pleitbezorger van persvrijheid, de NGO ‘Reporters Without Borders’ (RSF), sprak met TPO over de ‘Netzwerkdurchsetzungsgesetz’, in het kort ‘NetzDG’ – in het Engels ‘Network Enforcement Act’, die deze week op de politieke agenda van het Duitse parlement staat als ‘hamerstuk’. Daarmee is hij als wet nog niet van kracht. Volgens RSF zal de wet tot 28 juni a.s. onveranderd blijven liggen om de verplichte termijn voor vragen vanuit de Europese Commissie af te wachten. Ze geven aan dat die vragen er waarschijnlijk niet zullen komen. ‘Europa is niet van plan om hun belangrijkste bondgenoot voor het hoofd te stoten met kritische vragen’, aldus RSF. De medewerker die ik sprak – maar niet met naam in dit stuk wil, “dat mogen alleen woordvoerders” – gaat nog naar Brussel deze week, maar ziet het tegenhouden van de wet als een verloren zaak.
RSF is bezorgd over de Duitse conceptwet die gigantische boetes wil gaan opleggen aan sociale media bedrijven die niet snel genoeg content verwijderen die ‘duidelijk’ dan wel ‘vermoedelijk’ ‘strafbaar’ is. Ook vanuit de media zijn er nogal wat kritische geluiden geweest, hoewel sinds de aankondiging van de wet in januari vanuit de politiek zelf weinig tot geen ruchtbaarheid is gegeven aan de omstreden wet. Overal valt nu te lezen dat de wet er ‘snel en stilletjes doorheen is geloosd’, en dat beaamt ook de medewerker die ik spreek.
RSF is bang dat de voorgestelde wet, die al unaniem door het Duitse kabinet is goedgekeurd, tot excessieve verwijdering van online content zal leiden, tot censuur op grote schaal en een precedent zal scheppen op Europees niveau. Het is ook volstrekt onduidelijk waarvoor het een oplossing is. Tot nu toe is de regering met geen enkel voorbeeld gekomen om een geval van hate speech of nepnieuws toe te lichten. Dat is opmerkelijk, zegt RSF.
Om de zware boetes, tot wel 50 miljoen euro te voorkomen, zullen social media netwerken in de verleiding komen om content op internet vlug te verwijderen, en zo vrijheid van meningsuiting te belemmeren en vrijheid van informatie te bemoeilijken – terwijl het voor miljoenen mensen een belangrijke manier is om nieuws en informatie te krijgen.
De deadline om strafbare online content te verwijderen is zeven dagen volgens de wet, en ‘overduidelijk’ strafbare content moet binnen 24 uur worden verwijderd. Het onderscheid is verder totaal onduidelijk waardoor de druk op bedrijven als Facebook enorm groot wordt om snelle beslissingen te nemen, alles uiteraard, en begrijpelijkerwijs, met het oog op financiële bedrijfsbelangen. RSF:
“Wij zijn tegen een wet die kan bijdragen aan de trend om censuur te privatiseren door het werk van rechter te delegeren aan commerciële online platforms die mogen bepalen wat weg moet en wat niet, alsof het internet onafhankelijke en onpartijdige rechtbanken kan vervangen.”
Ze zijn ook bezorgd over de vaagheid van de wet. Om vast te stellen of een online post in aanmerking komt voor verwijdering is namelijk juridische expertise nodig en een complexe procedure. Want hoewel Justitie Minister en initiatiefnemer van de wet, Heiko Maas, steeds heeft gezegd dat ‘hate speech en fake news een groot gevaar vormen voor het democratische discours, vooral als het viraal gaat’, blijft het onduidelijk wat dat behelst. Hate speech en fake news komen in de wet ook helemaal niet voor, in plaats daarvan moeten sociale netwerken gaan werken met ingewikkelde juridische vraagstukken, waaronder een concrete lijst van 23 misdrijven: o.a. ‘beledigen van de president, de staat of zijn symbolen’, ‘haatzaaien’, en ‘steunen van en werven voor een terroristische organisatie’.
RSF heeft begrip voor het feit dat de overheid oplossingen wil voor problemen als ISIS-propaganda, discriminatie, geweld, en andere vormen van haat en ook nepnieuws, maar de wet zoals hij er nu – naar alle waarschijnlijkheid nog voor de verkieizingen in het najaar – komt is veel te breed, zeggen ze. Het raakt niet alleen aan sociale netwerken maar ook allerlei andere interactieve sites, zoals Gmail, Protonmail, cloud-opslag en file-sharing diensten zoals Dropbox.
RSF heeft de Duitse regering opgeroepen om de wet in te trekken aangezien die een groot gevaar oplevert voor de vrijheid van meningsuiting en informatie, zegt Cristian Mihr, directeur van RSF Duitsland, in een officiële verklaring. Aan TPO vertelt de medewerker van RSF Duitsland dat de wet ook een precedent op Europees niveau zal scheppen, net als in Rusland en andere ‘niet zo democratische landen’ aangezien ze daar ook overwegen om hate speech en nepnieuws te criminaliseren. In Engeland werd Duitslands nieuwe censuurwet in een parlementair rapport van 1 mei 2017 als voorbeeld genoemd en dat roept de overheid op om een systeem van oplopende straffen te introduceren voor sociale netwerken die niet snel genoeg ‘haat verspreidende content’ verwijderen.
In Italië is afgelopen februari een wetsvoorstel ingediend die ‘valse, overdreven en tendentieuze’ informatie moet gaan aanpakken met boetes tot wel 5000 euro en zelfs gevangenisstraf. In Frankrijk heeft een senator een ‘anti-nepnieuws wet’ ingediend, terwijl Artikel 27 van de Franse perswet uit 1881 de publicatie van nepnieuws al strafbaar stelt. RSF ziet ook niet in waarom er überhaupt voor landen al dan niet individueel een wet moet komen, aangezien sociale netwerken al lang hebben laten zien dat ze best verantwoordelijkheid willen nemen, hoewel ze daarin niet erg transparant zijn, zegt RSF. Tegen RSF heeft Facebook gezegd dat ze met de NetzDG ‘in ieder geval’ sneller content zullen verwijderen bij twijfel. Facebook heeft inmiddels ook 3000 extra krachten aangenomen om content te filteren op nepnieuws of hate speech. De CEO van Facebook, Mark Zuckerberg, zou bij het eerste concept van de ‘NetzDG‘ een Engelse vertaling hebben opgevraagd, zodat ze zich goed kunnen voorbereiden, aldus RSF.
Dit alles terwijl de Europese Commissie en de internet giganten zoals Facebook, Google, Twitter en Microsoft het in mei 2016 al samen eens werden over een ‘code voor goed gedrag’ om online hate speech aan te pakken. Het was alleen niet bindend. De ‘NetzDG‘ is dat uiteraard wel en die gaat ook verder, door misbruik van vrije meningsuiting op te sporen zonder maatregelen te nemen die zorgen dat de vrijheid van meningsuiting voldoende wordt beschermd. TPO: waarom luisteren de politici niet naar de kritiek? ‘Verkiezingen’, zegt de medewerker. ‘Niemand wil gezichtsverlies lijden in Duitsland, en ze geloven echt dat ze het goede, fatsoenlijke doen. Dat zit heel diep in de Duitsers’.
Deze wet kan gemakkelijk in verkeerde handen vallen, zegt RSF. Als democratieën zulke wetten tegen niet concreet gedefinieerde, online content gaan invoeren, zal dat ook een voorwendsel kunnen zijn voor vijanden van persvrijheid wereldwijd om zich tegen onafhankelijke media te keren, om zelfcensuur aan te moedigen en om nog meer draconische censuur toe te passen.
(Op dit moment staat Duitsland op de 16e plek wereldwijd (van 180 landen) op de RSF-persvrijheidindex, Nederland op de 5e plek)
