Toen 925-journalist Arno Wellens aan kunstenares Tinkebell vertelde dat er veel lege kantoren op de Amsterdamse Zuidas staan, wilde ze dat eerst niet geloven. Het was de aanleiding voor de zogeheten Kamerplanttour, een toeristisch uitstapje langs brievenbusmaatschappijen en andere belastingontduikers. Afgelopen week gingen dertig mensen – waaronder journalisten en medewerkers van NGO’s – met de bus door Amsterdam: waar bevinden zich al die bedrijven die slechts in Nederland gevestigd zijn om belasting te ontwijken?
Nederland is op twee landen na het grootste belastingparadijs ter wereld met meer dan 14.000 brievenbusmaatschappijen. Ze zijn vooral gevestigd in Amsterdam en vooral op de Zuidas. De reden voor die locatie is cynisch: deze bedrijven hebben zo weinig met Nederland dat ze op een plaats gevestigd willen zijn die zo dicht mogelijk bij Schiphol ligt. Eigenaren van deze bedrijven zijn nauwelijks aanwezig en als ze er zijn, willen ze meteen weer weg. Ze hoeven volgens de regels slechts eens in de paar maanden te lunchen in Nederland. Het bonnetje moeten ze bewaren.
Naast station Amsterdam Zuid staat de ITO-toren met onder andere adviesbureau Accenture en advocatenkantoor Houthoff Buruma. Maar naast dit soort bedrijven – waarvoor in Nederland echte mensen werken – is er op de elfde verdieping ook een leeg kantoor: Metinvest, een kolen- en staalbedrijf uit Oekraïne. Het houdt hier slechts kantoor om belasting te ontwijken. Deelnemers van de kamerplanttour gaan in duo’s de toren binnen om de lege kantoren van Metinvest te bekijken. Ze komen vanzelfsprekend niet binnen bij de Oekraïners, want er is niemand.
De tafels bij Metinvest zijn leeg en de receptie is onbemand. Er staat een klein vlaggetje met het bedrijfslogo en een kamerplant. Dit is een belangrijk kenmerk van brievenbusmaatschappijen en daarmee ook de naamgever van deze tour: door een kamerplant in een leeg kantoor te plaatsen wordt aan formele regels voldaan dat het om een echt Nederlands bedrijf gaat. De kamerplant zou een teken zijn dat hier een daadwerkelijk functionerend bedrijf huist. Volgens Wellens volstaat een plastic plant niet.
De kamerplant als signaal
Dit vreemde kenmerk van lege kantoren van brievenbusmaatschappijen zien we ook bij een ander bedrijf op de Zuidas. Het luxe uitgevoerde gebouw heeft een groot terras en is half omgeven door bomen: de ideale plaats om op een zonnige dag aan je laptop te werken. Maar er zit niemand en dat is niet vreemd want medewerkers zijn hier sowieso niet. Het gebouw lijkt zo goed als leeg te staan, bellen levert geen reactie op en op de parkeerplaats staat geen enkele auto. Wel zien we een kamerplant. Bij de bel staat een telefoonnummer om te bellen “als er niemand is”.
De kamerplanttour gaat ook langs gebouwen in de grachtengordel, Amsterdam Noord en de Bijlmer, waar eveneens allerlei bedrijven gevestigd zijn om belasting te ontduiken. Het toppunt is een klein grachtenpand aan de Bloemgracht waar tot voor kort 37 bedrijven gevestigd waren. Het bedrijf is verhuisd want “hun aanwezigheid” trok hier te veel aandacht. De tour gaat langs de nieuwe locatie op een verlaten industrieterrein in Amsterdam Noord. Daar wil niemand de groep te woord staan. Een vrouw die wordt gefilmd dreigt binnen een uur via de mail met juridische stappen.
Wellens legt de essentie uit: het is niet duidelijk wanneer een bedrijf Nederlands is. Is een bedrijf dat is ingeschreven in Nederland ook echt Nederlands? De belastingdienst stelt allerlei regels om te bepalen of dit het geval is. Dit leidt tot een kat- en muisspel. Zo wil de belastingdienst ook dat de telefoon wordt opgenomen als bewijs dat het bedrijf hier serieus is gevestigd. Maar één telefoniste kan voor tientallen bedrijven de telefoon opnemen. De Belastingdienst kan dit soort regels aanscherpen, waarna de bedrijven weer nadenken over manieren om ze opnieuw te ontlopen.
Hoe langzaam de strijd tegen van belastingontwijking verloopt blijkt uit het feit dat dit niet de eerste tour langs brievenbusmaatschappijen is. De SP heeft al eens zo’n tour georganiseerd en ook ontwikkelingsorganisatie ActionAid was ermee bezig. Nederlandse politici worden maar langzaam kritischer over deze belastingconstructies, meldt een van de deelnemers. Het wordt maar langzaam moeilijker het Nederlandse beleid vol te houden. Er zijn nog heel wat toeristische tripjes langs kamerplanten nodig om dit beleid echt te veranderen.
Ook mee op kamerplanttour? In juni is er weer een.
