Na eerdere nederlagen in een juridisch steekspel lijkt Donald Trump het nu toch te gaan flikken: het hooggerechtshof van de VS geeft groen licht voor een inreisverbod van 90 dagen voor de inwoners van zes overwegend islamitische landen: Sudan, Syrië, Iran, Libië, Somalië en Jemen. Maar hoewel er vreugde zal zijn in het Trump-kamp, zien velen zijn voorlopige juridische overwinning als een morele nederlaag voor de hele Verenigde Staten. Immers, het inreisverbod discrimineert de inwoners van bepaalde landen dan wel de aanhangers van een bepaalde religie, terwijl onpartijdigheid en non-discriminatie nu juist algemeen gezien worden als een soort bodemeis waaraan voldaan moet worden om überhaupt van moraal te kunnen spreken.
Is dat laatste terecht? Het heeft er alle schijn van. Geen zinnig mens zal blij worden van een rechter die daders op basis van hun huidskleur verschillend straft voor eenzelfde delict. En niemand zal willen bepleiten dat ouders met een bepaald geloof geen of minder kinderbijslag krijgen. Rechters en uitkerende instanties hebben een in de wet vastgelegde taak die de moraal van onze samenleving weerspiegelt. Niet alleen volgens de wet, maar ook binnen die moraal hebben rechters en uitkerende instanties een welomschreven rol en die rol sluit discriminatie op basis van huidskleur of geloof uit. Corresponderend met die rollen en de bijbehorende plichten hebben daders en ouders niet alleen recht op een passende straf dan wel kinderbijslag, maar ze hebben dat vooral ook in gelijke mate. Waar dat gelijke recht wordt geschonden hebben we niet alleen een juridisch probleem, maar voelen we ook een moreel probleem.
Toch zijn partijdigheid, discriminatie en ongelijkheid niet altijd evident immoreel. Als ik een nieuwe tv koop en de oude geef aan het zoontje van mijn linker buren, dan heeft het dochtertje van mijn rechter buren misschien wel reden, maar geen recht van klagen. Dat is om twee redenen. Ten eerste was ik in mijn rol als buurman geen van beiden een tv verschuldigd. Ik heb nu eenmaal geen taak om kinderen aan een tv te helpen, en als ik géén van beide kinderen een tv geef, verzaak ik dus niet alleen geen wettelijke, maar ook geen morele plicht. Ten tweede is het niet mijn taak als buurman gelijkheid tussen mijn buurkinderen te bewaken of te bevorderen. Als ik er voor kies de één te verblijden met een tv, dan genereert die handeling op zich geen plicht ook de ander aan een tv te helpen. Anders dan de rechter of de uitkeringsinstantie heb ik geen rol die van mij eist iets te verstrekken en dat ook nog eens in gelijke mate te doen.
Om de morele status van partijdigheid of discriminatie bij het verstrekken van een goed te beoordelen zijn dus twee vragen essentieel. De eerste is of er überhaupt een plicht bestaat het goed te verstrekken. Als de rol van de verstrekker verplicht tot levering van het goed, dan blijft deze in gebreke als de betreffende rechthebbenden het goed niet ontvangen. Dat is moreel laakbaar, en wel des te meer naarmate meer rechthebbenden het goed niet ontvangen. De tweede – en van de eerste onafhankelijke – vraag is of de verstrekker als taak heeft de gelijkheid tussen de rechthebbenden te bewaken. Als dat het geval is, dan is het juist extra verwijtbaar als de verstrekker sommige rechthebbenden het goed wel verstrekt en anderen niet. Immers, in dat geval missen sommigen niet alleen een goed waar zij mogelijk recht op hebben, maar zijn zij ook nog eens slachtoffer van een ongelijkheid die de verstrekker geacht werd tegen te gaan.
Terug naar Trump, die beperkingen wil opleggen aan het inreizen van mensen uit sommige landen. Wat zal blijken is dat uw morele oordeel over zijn initiatief zal moeten afhangen van uw antwoord op twee vragen. Het gaat in wezen om dezelfde twee vragen die hierboven aan de orde kwamen, maar dan vertaald naar dit specifieke probleem.
De ene vraag is: hebben landen moreel gezien de plicht om alle mensen van elders op hun grondgebied toe te laten? Als u om wat voor reden dan ook vindt dat landen deze plicht hebben, dan heeft naar uw smaak iedereen op aarde het met die plicht corresponderend recht om het grondgebied van ieder land – en dus ook de VS – te betreden. Iedereen die toegang wordt ontzegd ondergaat daarmee in uw ogen als individu een onrecht – ongeacht (!) of anderen de VS binnen mogen of niet. U vindt dan dat de inwoners van de zes gewraakte islamitische landen onrecht wordt aangedaan; óók als de inwoners van Noorwegen of Brazilië evenmin welkom zijn in de VS. Vindt u daarentegen dat de VS niet de morele plicht hebben iedereen toe te laten, dan missen vreemdelingen volgens u wat dat betreft een moreel recht om in te reizen. Zij hebben in dit opzicht dan evenmin iets te klagen als mijn buurmeisje dat geen tv kreeg.
De andere vraag is: hebben landen de morele taak te garanderen dat iedereen op aarde evenveel recht heeft in te reizen – ongeacht of dat zou beteken dat niemand mag inreizen, of dat iedereen mag inreizen? Wie vindt van wel, maar tevens vindt dat landen op zich geen plicht hebben vreemdelingen toe te laten, die zegt eigenlijk het volgende: Trump, het is moreel helemaal oké als je alle vreemdelingen buiten de deur houdt. Maar áls je Noren en Brazilianen toelaat, dan leg je daarmee de plicht op de schouders van de VS om ook de inwoners van die zes gewraakte islamitische landen toe te laten.
Vindt u, tenslotte, dat landen zowel de plicht hebben iedereen toe te laten als de rol op zich moeten nemen van onpartijdige en belangeloze bewakers van de gelijkheid tussen buitenlanders, dan begaat Trump met zijn inreisverbod vrijwel een doodzonde: hij lapt twee belangrijke morele eisen aan zijn laars.
Oordelen over Trump en het inreisverbod is dus niet zo simpel als het lijkt. Maar als u op basis van uw politieke instincten de genoemde twee vragen beantwoordt, dan zit u daarmee eigenlijk als vanzelf vast aan het morele oordeel over Trump dat daar uit volgt. En nu maar hopen dat dat oordeel past bij het beeld dat u van u zelf heeft.
