In de oude stad van Jeruzalem worden de journalisten die op reis zijn met het CIDI rondgeleid door Ben Lev-Kadesh, een geschiedenisdocent die actief is voor de linkse partij Meretz. De Nederlandse overheid deelt voor de oude stad een negatief getint reisadvies uit, net als voor de rest van de Westoever en Gaza. De oude stad hoorde tot 1967 bij Jordanië en deze werd tijdens de Zesdaagse Oorlog veroverd door Israël. De oude stad is inmiddels samen met de rest van Oost-Jeruzalem geannexeerd. Geen enkel land erkent deze annexatie.
Een paar dagen na ons vertrek vindt hier een aanslag plaats. Hoewel de spanningen hier soms hoog oplopen, oogt de oude stad tijdens ons bezoek rustig en gemoedelijk: groepen toeristen lopen af en aan, vergezeld door rondleiders. Niets herinnert aan de opgewonden discussie over of dit kleine stukje Israëlisch grondgebied mag zijn of moet blijven, laat staan of ook de Palestijnen hier aanspraak op mogen maken. Deze vierkante kilometer laat op het oog juist het omgekeerde zien: ondanks alle politieke problemen leven verschillende religies hier samen.
Markt. Zo ziet half Jeruzalem eruit. #HipIsrael pic.twitter.com/I2yt0KK5wz
— Chris is erbij (@ChrisIsErbij) 8 juli 2017
De oude stad bestaat uit vier wijken die elk een andere religie herbergen. Er is een islamitische, Joodse, christelijke en Armeense wijk. Het geheel wordt omringd door een stadsmuur van honderden jaren oud. Binnen de muren bevinden zich heilige plaatsen voor moslims, Joden en christenen. Voor moslims is dit de Al-Aqsamoskee, voor Joden de Westelijke muur van de verwoeste Tempel en voor christenen de Heilige Grafkerk. Om het gemakkelijk te maken ligt het allemaal op steenworp afstand van elkaar.
Bij vredesonderhandelingen zou gepraat moeten worden hoe deze stad voor zowel Israëli’s als Palestijnen de hoofdstad kan zijn. Een deling is in de oude stad ondenkbaar, denkt gids Lev-Kadesh, want er is simpelweg geen ruimte om fysiek een grens te markeren in de vorm van een muur of een hek. Dit zou het karakter van de oude stad enorm aantasten. Men zal hier dus enige vorm van “leven en laten leven” moeten toepassen om het allemaal leefbaar te houden. Al is het maar omdat het gewoon niet anders kan.
Nauwe straten overal. Veel poortjes. #HipIsrael pic.twitter.com/iBCq3Q2I0T
— Chris is erbij (@ChrisIsErbij) 8 juli 2017
De verbetenheid van deze religieus geïnspireerde discussies is vreemd, want juist buitenstaanders kunnen in deze stad ervaren hoe relatief religie is. Hier is over werkelijk iedere historische plek discussie. Het gaat om wat er gebeurde en waar. We zien dit bij een route die Jezus gelopen zou hebben vlak voor zijn kruisiging. Deze is aangegeven met nummers in een nauwe straat die nu dienst doet als markt. Er zijn veertien plekken waar iets gebeurd zou zijn op weg naar het aardse einde van de Messias. Het einde van deze route is de Heilige Grafkerk.
Lev-Kadesh vertelt ons op iedere plek een kort verhaal. Al snel is er een probleem: een deelnemer is goed bekend met de Bijbel, maar herkent deze verhalen niet. Een betere illustratie van de relativiteit van alle verhalen over de heilige plaatsen van Jeruzalem is nauwelijks denkbaar. Onze gids heeft sowieso een voorliefde voor details en meldt verschillende keren dat zijn vertelling niet helemaal zeker is. Zo zouden sommige plekken die in de route zijn gemarkeerd ook weleens een paar honderd meter verderop kunnen liggen.
Bij de Tempelberg gaat het net zo. Er zijn zowel historische als religieuze claims op deze plek. We leren hier impliciet hoe religieuze plekken ontstaan door een proces dat grotendeels sociaal is. Op de Tempelberg moest ooit een enorme tempel verrijzen. Deze was zo groot dat er muren nodig waren om de heuvel te stutten. Na de verwoesting van de tempel bleef alleen de Westelijke muur over. Deze had geen religieuze betekenis maar omdat de Joden niet op de Tempelberg mochten komen was dit de plaats die het dichtst bij de oude tempel lag. Zo ontstond hier een heilige plek.
Westelijke muur. #HipIsrael pic.twitter.com/5mEJPSuz9j
— Chris is erbij (@ChrisIsErbij) 8 juli 2017
We staan later bij de stadsmuur, waarvan de architecten vermoord zouden zijn om te voorkomen dat ze elders ook dit soort muren zouden bouwen. Lev-Kadesh noemt dit verhaal geen geschiedenis maar mysterie. Zeker is het dus niet. Een paar meter verder staan we bij een gebouw waar volgens de overlevering Jezus zou zijn berecht, maar andere verhalen ontkennen dat dan weer. Dat al die verhalen geen consistent geheel vormen, komt waarschijnlijk omdat de oude stad al 4000 jaar oud is en talloze heersers heeft gekend, van de Ottomanen tot de Romeinen tot de Jordaniërs.
Lev-Kadesh meldt dat hier een begraafplaats is waar de doden als eersten zullen opstaan als de Messias verschijnt. Dat kun je na je dood meemaken als je 25.000 euro neerlegt. Een mooiere illustratie van het feit dat religie in Jeruzalem platte handel is, is er nauwelijks. Die handel kan alleen bestaan als men diep overtuigd is van het eigen gelijk en religie vooral niet relativeert, terwijl die relativering hier bij elke steen te vinden is. Hier is reden om aan religie te gaan twijfelen, omdat nergens anders zo duidelijk is dat religie een menselijk product is. Maar hier relativeert niemand iets.
Hevige religieuze overtuigingen maken de discussie over de toekomst van Jeruzalem ingewikkeld. Er zijn drie oplossingen, volgens Lev-Kadesh. Sommige Israëli’s willen de hele oude stad delen met andere religies, anderen willen de stad opdelen per religie en weer anderen willen de stad nooit meer opgeven. Lev-Kadesh hoopt dat de religies ooit in staat zullen zijn samen te werken in plaats van elkaar de tent uit te vechten. Als iedereen zijn eigen overtuigingen een beetje relativeert, zou dat prima moeten kunnen, maar iets zegt me dat dat nog wel eventjes zal gaan duren.
Chris Aalberts ging begin juli met het CIDI naar Israël en de Westbank. Deze reis werd grotendeels betaald door het CIDI. U heeft kritiek op deze reis? Die is bij uw verslaggever al bekend. De hele serie vindt u hier.
