De Franse politiek filosoof Claude Lefort, stelt dat democratie wordt ‘gekenmerkt door een fundamentele leegte op de plaats van de macht’. Hiermee wordt bedoeld dat de democratie zo is ingericht dat nooit één persoon, of één groep de plaats van de macht kan innemen. Er is sprake van een breed spectrum aan politieke actoren.
Met de democratie van Claude Lefort in het achterhoofd, is het opvallend hoe schril het pessimisme van W.F. Oerlemans in contrast staat met die ‘brede spreiding van macht’. In de jaren ’90 schreef deze hoogleraar dat de partijen steeds meer op elkaar zijn gaan lijken, waarmee Nederland de facto tot een ‘eenpartijstaat’ is geworden. En die kritiek op het politieke spel was niet van voorbijgaande aard. Gedurende de jaren 2001-2005 was een forse daling te zien van het vertrouwen in het parlement, en de tevredenheid over hoe de overheid functioneert. In 2016 bleek bovendien dat bijna driekwart van de Nederlanders vindt dat Kamerleden te weinig begrip hebben voor wat er onder het volk speelt. En tot slot, als kers op de taart, zegt maar liefst zeventig procent dat de politieke partijen te veel op elkaar lijken.
W.F. Oerlemans staat dus kennelijk niet alleen met zijn bezwaren.
De kritiek op de ‘stroperigheid’ en ‘achterkamertjes’ van de consensusdemocratie lijkt een indicator dat er iets mist in ons democratisch stelsel – alsof er een sluimerende ziekte onder de huid loert.
Het succes van Forum voor Democratie is dan ook niet verrassend te noemen. Met het ‘partijkartel’ giet deze partij de woorden van professor Oerlemans in een nieuw jasje – als intellectuele en levenslustige stroming in polderlandschap.
Forum voor Democratie is de enige partij in ons ‘democratisch huis’ dat er diep van overtuigd is dat de huidige problemen van het multiculturalisme, globalisering en de europeanisering – hun wortels voor een deel vinden in het ‘falen van het parlementair stelsel’. In hun ogen is een update van de democratie dan ook niets meer dan harde noodzaak.
Want mede door individualisering, ontzuiling en secularisering zijn we politiek veel meer als een ‘boetiek’ gaan zien in plaats van een ‘warenhuis’. De tijd van de grote volkspartijen die ieder rond de veertig zetels in handen kregen, is ondertussen echt voorbij. Dit heeft in Den Haag tot grote versplintering geleidt. Het proces van coalitievorming wordt zo steeds lastiger en de formatie van dit jaar is daarvan wel het ultieme schoolvoorbeeld.
Hierdoor zien we een onvermijdelijke ‘uitruil’ van idealen, en wordt het debat vervangen door leegte en wat gestommel ‘voor de sier’. Al die onderhandelingen en dan een schamel compromis, slaan de verschillen tussen partijen vlak. Terwijl ze daar tijdens de campagne dan wel vurig voor stonden. En eenmaal na de verkiezingen durft niemand meer zijn vingers ergens aan te branden. Bang om de paria te worden van de ‘gevestigde orde’.
Als het gaat om de grote problemen met integratie, de euro en bijvoorbeeld referenda hebben ze allemaal boter op hun hoofd. Partijen proberen juist met ‘afleidingsmanoeuvres’ de aandacht af te leiden en de kiezers te ontgoochelen.
Ze maken dan van euthanasie, genderneutraliteit en de ‘Turkije-rel’ een principieel statement. Zo proberen ze de wind uit de zeilen te nemen van alles wat het populisme in de kaart kan spelen. Zodat ze het niet over die lastige onderwerpen hoeven te hebben en de status quo gehandhaafd blijft. De macht blijft op die manier in handen van als het ware een ‘politiek kartel’ van ‘gevestigde partijen’.
Grote veranderingen en hervormingen lijken zo iets van het verleden te worden. De Haagse leeuwenstrijd lijkt verstroefd. De democratie kan haar vleugels niet meer uitslaan, en is gekortwiekt. Maar er gloort hoop aan de democratische horizon, er wacht ons een renaissance. De democratie zal worden los getrokken uit haar ketenen, en vrij kunnen vliegen naar nieuwe hoogtes.
Ik ben ervan overtuigd dat we pal moeten staan achter democratische hervormingen. Niet als een vervanging van ons het huidige systeem, maar als een broodnodige aanvulling.
Laat Forum hierin het vlaggenschip zijn, en laten we haar volgen naar nieuwe kusten.
