Grote denkers, Plato, Aristoteles, Augustinus, Van Aquino, Kant en anderen, bedachten en beschreven de deugdethiek. Deze heeft eeuwenlang onze cultuur, ons denken en ons idee van wat juist handelen is, beïnvloed. Filosofen en kerkvaders beschreven de deugdethiek als het nastreven van het goede, geslaagde leven. Aristoteles omschreef vier kardinale deugden; moed, zelfbeheersing, verstandigheid en rechtvaardigheid. Van Aquino beschreef hoe de wil tot het goede door middel van het verstand of de rede gestalte krijgt; wat het verstand als goed of juist heeft beoordeeld zal de wil realiseren. Aan de vier kardinale deugden van Aristoteles voegde hij nog geloof, hoop en liefde toe.
Streven naar een gelukkig leven was volgens Kant onontkoombaar voor de mens, maar Kant deed aan de andere kant ook een duit in het zakje; de plicht moest een ieder mens ook niet verzaken. Handel zoals je denkt dat iedereen zou moeten handelen in een dergelijke situatie.
Voor de lengte van de tekst ga ik hier met zevenmijlslaarzen door de filosofie heen, hoewel het zeer interessante materie is voor wie geïnteresseerd is.
De deugdethiek is vervangen door de deugethiek. De kardinale deugd van Aristoteles, moed, is vervangen door het deugen waarbij vooral de eigen veiligheid belangrijker is dan daadwerkelijke moed tonen. Je mag over de alt-right, nazi’s, white supremacists, Trump, kolonialisten enzovoort alles -terecht of onterecht, waar of niet waar- zeggen, maar durft niemand het woord islam te gebruiken uit angst voor represailles. Met veel bombarie en geschreeuw laten zien dat je deugt is belangrijker dan dapper staan voor waarheid en rechtvaardigheid. Wanneer je zelf bepaalt wie of wat deugt en wie niet, mag je alle zelfbeheersing laten varen en met stenen gooien, mensen de mond snoeren met veel rumoer, karaktermoord plegen op de vermeende slechterik.
De emotie wint het keer op keer van het verstand. Rechtvaardig is dit alles zeker niet, maar ook dat zal de deugethiek niet deren. Aan de plichtethiek van Kant hebben deugers geen boodschap; zij creëren graag chaos om hun gelijk te halen en hun wil op te leggen aan de rest van de wereld. Een kleine groep drammers bepaalt wat er gebeuren moet, niet omdat zij van mening zijn dan iedereen zo moet handelen maar omdat zij geen boodschap hebben aan ‘iedereen’. Desnoods met geweld leggen zij hun waarheid, hun wil, op aan de maatschappij. Omdat zij de ‘goeden’ zijn, mogen zij dat. De islam is de religie van ‘right by might’; wanneer het oppermachtig is, de overhand heeft, moet het wel de ware religie zijn, want Allah helpt hen die zich op het juiste pad bevinden. De deugethiek is de religie van ‘might by being right’; ik eis macht omdat ik gelijk heb. Beide storen zich niet aan wetten of regels van anderen.
Geloof, hoop en liefde, de deugden die Van Aquino toevoegde, zijn ook niet aan deze mensen besteed; alleen de zelfliefde, het narcisme telt. Er is niet de intrinsieke wil het goede te doen (Aristoteles, Van Aquino) maar alleen de wil goed over te komen of te lijken. En klaar ben je; je deugt! Een selfie terwijl je een vluchteling redt uit het ruime sop, je aanwezigheid bij demonstraties vastgelegd voor op je Facebook wall; jij bepaalt wat je wilt laten zien. En wat je laat zien is jouw werkelijkheid, kritische vragen, andere meningen, zelfreflectie, dit alles dringt nooit tot de eigen gekozen en gefotoshopte werkelijkheid heen. Het is ook niet nodig; waar Van Aquino zeker wist dat de mens tot het Goede aangetrokken wordt, bestaan goed en kwaad in onze tijd niet meer, ze zijn weg gerelativeerd. De realiteit is ook niet meer dat wat je waarneemt of ziet, maar wat je wilt zien of voor waar aan wilt nemen. Wanneer de waarheid niet bestaat, omdat iedereen zijn of haar eigen waarheid heeft, hoef je er ook niet voor te vechten. Rechtvaardigheid nastreven door standvastigheid of moed te tonen en de realiteit onder ogen te zien, is niet nodig in een wereld waarin je menselijk lijden zo gemakkelijk kunt negeren en je eigen universum kunt creëren. Ik word ‘geliked’ dus ik besta, of zoiets. Onaangename waarheden, verschrikkelijke gebeurtenissen, feiten waarmee men niet om kan gaan, zijn zo weg geklikt. Wel zo gemakkelijk.
Volgens Aristoteles was het leven één grote praxis; een voortdurend leerproces. De deugers hoeven niets te leren, zij weten alles al. Zij deugen. Aan deugden hebben zij geen boodschap.
