In de internationale politiek krijgt het westen nauwelijks grip op het islamitisch extremisme. Internationaal neemt dat extremisme allerlei gedaanten aan zoals IS, Hizb ut-Tahrir (‘partij van de bevrijding’), de Moslimbroederschap, de Turkse islamitische dictatuur van Erdogan (in Nederland in de Tweede Kamer via DENK vertegenwoordigd), salafisten, de Emir van Qatar, Hamas, Hezbollah (‘de partij van God’), Al Qaida en de miljarden die het Saoedische koningshuis wereldwijd uitgeeft aan het verspreiden van hun extremistische variant van de Islam, het Wahabisme.
De Ayatollahs in Iran waren in 1979 de eersten die het westen direct uitdaagden door de Amerikaanse ambassade in Teheran te gijzelen. Het geblunder rond de Amerikaanse pogingen de gijzelaars te redden was een voorteken. Westerse pogingen moslimextremisten te bestrijden falen meestal. Ondanks dat er bij aanvang soms ogenschijnlijk successen te vieren zijn – zoals de Taliban wegjagen uit de Afghaanse hoofdstad Kabul in 2001 – is het eindresultaat vaak dat de moslimextremisten hun gebied heroveren, hun macht behouden, hun positie versterken, aan aanhang winnen of muteren in iets dat nog erger is dan het voorafgaande – zoals IS in Irak en Syrië.
En soms staat het westen zelf aan de wieg van het succes van de moslimextremisten. De Verenigde Staten hebben de voorgangers van de Taliban van wapens voorzien voor hun strijd tegen de Sovjet-Unie, daarmee Afghanistan terug de middeleeuwen in helpend. Wat verder terug in de geschiedenis hebben eerst Groot-Brittannië en later de Verenigde Staten de Saoedische koninklijke familie op de troon gezet en schatrijk gemaakt met oliedeals. Zelfs Israël heeft ooit Hamas mede groot gemaakt in een poging de positie van Fatah van Yasser Arafat te verzwakken.
Onnodig om uit te leggen hoe contraproductief al deze acties zijn geweest. De CIA heeft een eigen eufemisme bedacht voor de onbedoelde en gewelddadige consequenties van hun interventies – ‘blow back’.
Dat Frankrijk Khomeiny politiek asiel verleende terwijl hij de Iraanse islamitische revolutie voorbereidde is een voorbeeld dat in Europa navolging heeft gekregen. London werd in kringen van Franse inlichtingendiensten jarenlang Londonistan genoemd omdat de Britse regering moslimextremisten geen strobreed in de weg legde. Aan de Moslimbroederschap is in West-Europa meestal ruim baan gegeven. Na 9/11 deed menige sociaaldemocratische partij er nog een schepje bovenop door types als Tariq Ramadan – de kleinzoon van Hassan Al-Banna, de oprichter van de Moslimbroederschap – te omarmen en als voorbeeldmoslim te presenteren.
Dit wordt overigens geen verhaal waarin de achterlijke islam afgezet wordt tegen het superieure westen. Geweld, dictatuur, revoluties, massahysterie, het kwam en komt allemaal ook voor in Europa. Eerder moeten we proberen te snappen dat er in de islamitische wereld extremistische bewegingen zijn zoals er fascisme, communisme, nazisme en militairisme zijn geweest in bijvoorbeeld Italië, Rusland, Duitsland en Japan.
Over de islam maakten de niet-moslims zich na de Eerste Wereldoorlog weinig zorgen meer. De westerse imperiale machten overheersten de werelddelen waar de meeste moslims woonden– zoals in Nederlands-Indië. Zelfs de Sovjet-Unie heerste in haar Centraal-Aziatische republieken over een bevolking van in meerderheid moslims. Des te opvallender is het dat bijna een eeuw later het islamitisch extremisme bloeit en de islam de niet-islamitische wereld angst aanjaagt.
Na 1945 en de terugtrekking van de Europese overheersers uit het Midden-Oosten, Noord-Afrika en Zuid-Azië hebben de nieuwe machthebbers – in bijvoorbeeld Iran, Irak, Syrië, Egypte en Afghanistan – nationalisme, socialisme en van bovenaf opgelegde secularisatie uitgeprobeerd als ordenend principe. Vaak onder patronage van óf de VS óf de Sovjet-Unie. Geen van die principes is diep in de islamitische samenlevingen doorgedrongen. Logisch, want concepten als democratie, secularisme en de natiestaat zijn vreemd aan de – grotendeels tribale – islamitische wereld. Daarom kiezen machthebbers in toenemende mate voor religie als bindmiddel. In bijvoorbeeld Pakistan – met ruim 200 miljoen inwoners qua bevolkingsaantal het zesde land ter wereld – is de islam de enige verbindende factor tussen ruwweg vijf verschillende grote bevolkingsgroepen – Punjabi, Pathanen, Sindhi’s, Beloetsji en Muhajirs – die vaak vijandig ten opzichte van elkaar staan. Ook onder militaire dictators als Musharraf in Pakistan en Moebarak in Egypte was de wetgeving grotendeels op de islam gebaseerd. Geloofsafval is in vrijwel alle islamitische landen strafbaar.
Saoedi-Arabië, onze zogenaamde bondgenoot, is wereldwijd de grootste verspreider van islamitisch extremisme. Het land is een ultrareactionaire dictatuur waar mensenrechten niets waard zijn. De bedragen die de heersers van Saoedi-Arabië uitgeven aan het verspreiden van Wahabisme worden alleen geëvenaard door hun uitgaven aan wapens.
Het recente staatsbezoek van Donald Trump aan Saoedi-Arabië leidde tot toezeggingen voor de aanschaf van 110 miljard dollar aan Amerikaanse wapens – dat is meer dan de totale jaarlijkse begroting van menig klein Europees land.
De geldfontein in Riyad veroorzaakt wereldwijd extremisme, mensenrechtenschendingen en geestelijke achteruitgang. Patrick Cockburn, Midden-Oostencorrespondent van de Britse krant The Independent, wijst er op dat de golf van aanslagen in West-Europa alles te maken heeft met het regime in Saoedi-Arabië en dat regeringen in het Westen dit probleem weigeren te adresseren.
De economische belangen van de VS in Saoedi-Arabië zijn groot, de banden met de heersende koninklijke familie hecht, de opbrengsten van de wapenverkoop hoog. Ook de Britse premier Theresa May was dit jaar nog op bedeltocht in Riyad, op zoek naar orders voor de Britse wapenindustrie. De Amerikaanse inlichtingendienst CIA heeft nauwe banden met Riyad, waardoor ze zo nu en dan een terrorist in handen krijgen maar verder vooral het regime in stand helpen te houden. In plaats van terrorisme te bestrijden exporteert Saoedi-Arabië vooral terrorisme. Riyad was mede aanstichter van de oorlog in Syrië en is momenteel bezig de bevolking van buurland Jemen te bombarderen en uit te hongeren, zonder dat dit tot veel internationale ophef leidt.
Natuurlijk krioelt ook Jemen van de moslimextremisten en is het land een broeinest van terrorisme. Maar als we in Europa moreel hoog te paard willen zitten moeten we wel zelf helder blijven nadenken. Gaan we het moslimextremisme in Jemen verminderen door de halve bevolking ‘displaced persons’ te laten maken? Waarbij de kans groot is dat een deel ervan uiteindelijk in Europa terecht komt, uiteraard inclusief extremisten. Judith Sargentini en Leo Lucassen zullen dan weer een dagtaak hebben aan het ontkennen van die werkelijkheid.
Onze visie op het extremisme in de islamitische wereld is gebaseerd op allerlei denkfouten. Want er moet en zal een verklaring en een oplossing bestaan die past in ons wereldbeeld. Of het is ‘onze’ schuld: ‘wij onderdrukken hen’, de favoriete verklaring van GroenLinks. Of het ligt aan ‘hen’: ‘ze zijn inherent achterlijk, dom en gewelddadig’, de verklaring van onder andere de PVV. Oplossingen gebaseerd op het idee dat we ‘hen’ de weg gaan wijzen –zoals democratie gaan brengen in Irak en Afghanistan – falen jammerlijk. Islamitisch extremisme is voornamelijk succesvol omdat alle andere ordeningsvormen mislukken of impopulair zijn bij de meerderheid van de bevolking. In een economisch, geestelijk en politiek neergaande regio ontstaat vanzelf extremisme. En die neergang is door ons niet te stoppen. Alleen de moslims zelf kunnen dat bewerkstelligen.
Het idee dat we het islamitisch extremisme in en rond het Midden-Oosten het beste kunnen bestrijden door militaire interventies is net zo verstandig als brand blussen door er olie op te gooien. Zeker omdat Europa vlak naast de regio ligt en de ‘blow back’ vooral in West-Europa terecht komt. En veel minder naar de VS, die immers veilig aan de andere kant van de wereld liggen. Probeer als Europa daarom in de toekomst niet meer toe te geven aan de verleiding mee te doen met Amerikaanse interventies in islamitische landen.
