Recentelijk schreef Bert Brussen dit artikel over een PvdA-raadslid dat probeerde de komst van een fastfoodzaak te verijdelen. In mijn omgeving vonden ze de reactie vooral overtrokken, wat is er immers mis met een overheid die haar burgers gezonder wil laten eten? Met een gezonde levensstijl is natuurlijk niks mis. Dit debat gaat echter niet zozeer over calorieën of voedingswaarde maar over autonomie. Het vermogen om als individu zichzelf wetten te stellen.
Laat ik vooropstellen dat er best redenen kunnen zijn om een bepaald type winkel ergens te weigeren, planologisch bijvoorbeeld. Maar een winkel weigeren omdat het aanzet tot keuzes die niet de jouwe zijn, dat vergt toch wel een middelgroot godcomplex. De veronderstelling is namelijk dat de bestuurder wel weet wat goed voor je is. Als dezelfde bestuurder een boekhandel weigert omdat u anders toch maar onzinnige Kluun-romans koopt maakt u hem ongetwijfeld uit voor wat hij is, een dictator.
Nu kun je beweren dat het in dit geval niet zo schadelijk is: in plaats van de donut heb je nu voor een salade gekozen. En wie weet, mogelijk leef je nu een paar dagen langer. Maar omdat de donutzaak er niet was heb je niet de keuze kunnen maken die je in een ander geval wel had kunnen maken. Hoe dan ook ben je (indirect) beperkt in je keuze.
Hoe vaker we beperkt worden in onze (morele) keuzes of -nog erger- hoe vaker er een keuze voor ons gemaakt wordt, des te minder kansen krijgt ons moreel bewustzijn zich te ontwikkelen. Net als bij onze spieren (ik leen hier een metafoor van J.S. Mill) hebben we als individuen deze afwegingen nodig om te oefenen, om voor onszelf een idee van het goede te vormen. Door keuzes te moeten maken produceren we ons eigen idee van het goede leven. Dit proces maakt van ons een individu met eigen denkbeelden, overwegingen. Kortom het maakt dat we zijn wie we zijn.
Het alternatief is morele luiheid. Een leven waarin het individu het houdt bij plichtmatigheden en waarbij elke uitspatting een haast zondige status krijgt toebedeeld. Een soort calvinistische natte droom waarin we in een grote grijze massa richting de dood schuifelen. Het mag duidelijk zijn: daar pas ik voor.
