Elma Verhey was van september 2005 tot september 2007 hoofdredacteur van de Tribune, het maandblad van de SP.
Als in mei 2015 Jan Marijnissen aankondigt zich te zullen terugtrekken als partijvoorzitter van de SP besluit SP-Tweede Kamerlid Sharon Gesthuizen zich kandidaat te stellen voor het partijvoorzitterschap. Het gaat slecht met de partij. De SP profiteert niet van het verlies van de PvdA, het aantal leden loopt terug en veel afdelingen zuchten onder de snoeiharde leiding van het partijbestuur en het gebrek aan (interne) discussie. Zorg en Sociale Zaken lijken de enige onderwerpen waar de SP zich druk over maakt. Milieu, vluchtelingen, integratie, het is allemaal taboe verklaard.
Jezelf kandidaat stellen voor het partijbestuur? En dan ook nog eens voor het voorzitterschap? In de geschiedenis van de SP is zoiets nog nooit voorgekomen. Marijnissen – hij is dan al jaren geen fractievoorzitter meer, en ook geen Kamerlid, wat niet wegneemt dat hij elke fractievergadering ‘bijwoont’- geeft opdracht om haar kandidatuur dood te zwijgen. Als dat niet werkt en er de nodige media-aandacht komt noemt hij haar in de media botweg ‘ongeschikt’ en haar ervaring als Kamerlid (elf jaar) ‘volstrekt irrelevant’. Gesthuizen wordt gewaardeerd op het Binnenhof en ze is bekend van onder andere acties voor de verbetering van de positie van postbezorgers. Maar ze is bij voorbaat kansloos. Wat zij niet weet (en anderen wel) is dat Ron Meyer, fractievoorzitter van de SP in Heerlen, al tijden wordt voorbereid om Marijnissen op te volgen.
Tot ontzetting van Marijnissen krijgt Gesthuizen veel meer steun uit de partij dan verwacht. Waarop alles uit de kast wordt gehaald om de benoeming van Gesthuizen te dwarsbomen. Ze schrijft dat ze mails krijgt van SP-Statenleden die zich openlijk voor haar hebben uitgesproken en die de oren worden gewassen. Afdelingen die op Twitter het voor haar hebben opgenomen krijgen het partijbestuur op bezoek. Collega Kamerlid Paul Ulenbelt ontziet zich niet om elke fractiemedewerker naar zijn of haar keuze te vragen en wie vóór Gesthuizen zegt te zijn wordt afgebrand.
Er wordt gemanipuleerd met mandaten in de afdelingen (het one-man-one-vote-systeem geldt niet in de SP; afgevaardigden brengen het ‘standpunt’ van de afdeling over) en de bejaarde Remi Poppe (legendarisch SP-Kamerlid) wordt van stal gehaald om Gesthuizen af te bekken tijdens een belangrijke ledenbijeenkomst. Er circuleren e-mails geschreven door “een partijbestuurslid”, waarin Gesthuizen ervan wordt beticht “wars te zijn van actievoeren en vooral VVD-ers te willen binnenhalen”. Partijsecretaris Hans van Heijningen verbiedt dat er hand- en spandiensten worden verricht voor haar campagne (er komt ook geen geld voor beschikbaar) en het partijbestuur weigert te horen waarom ze zich kandidaat stelt. Ron Meyer daarentegen wordt aan alle kanten – ook praktisch – gesteund door het partijbestuur.
Desondanks zijn op de dag van de verkiezingen nogal wat mensen ervan overtuigd dat Gesthuizen gaat winnen. Maar nauwelijks zijn de stembriefjes ingeleverd of in de zaal gonst al de uitslag: 60-40. “Een akelig gevoel bekruipt me”, schrijft Gesthuizen, suggererend dat de uitslag (370 stemmen voor haar, 529 voor Meyer) wel eens gemanipuleerd zou kunnen zijn. Niet zó gek, na alles wat er al is voorgevallen. Oud SP-Kamerlid Ewout Irrgang vond de gang van zaken verdacht veel lijken op “Afrikaanse verkiezingen”, waar de oppositie doorgaans ook geen kans maakt.
Gesthuizen in haar boek:
“Jan feliciteert Ron, die pal naast me staat. In een flits kruisen onze blikken elkaar. Geen van tweeën steekt een hand uit. Ik vind het wel best. Waarschijnlijk weten we allebei dat we elkaar nooit meer zullen spreken.”
Zo eindigt Schoonheid macht liefde in het leven en de politiek, van Sharon Gesthuizen.
De geschiedenis van Gesthuizen en de SP begint zoals het veel SP-kaderleden van haar generatie is vergaan. Eind jaren negentig van de vorige eeuw zorgt de combinatie PvdA, VVD en D66 (Paarse kabinetten 1994-2002) voor de nodige privatiseringen (zorg, PTT, NS). Jan Marijnissen lukt het om met de Socialistische Partij (later zal vooral de afkorting SP worden gebruikt, opdat het woord ‘socialistisch’ toch vooral maar niet te veel nadruk krijgt) twee Kamerzetels te veroveren. Hij ontpopt zich als een zeer charismatisch en begaafd politicus die zich met succes verzet tegen de neo-liberale koers van vooral de PvdA. Marijnissen heeft zich ten doel gesteld zijn partij groter te maken dan die van de sociaal-democraten. Dat lijkt zo waar te gaan lukken. De aanhang van de SP groeit met elke verkiezing en in 2006 behaalt Marijnissen het daarna nooit meer geëvenaarde aantal van 25 Kamerzetels. De SP wordt de derde partij van Nederland, groter dan de VVD. Zij het, dat toen de PvdA nog altijd 33 zetels haalde.
Sharon Gesthuizen (1976) wordt in 2004 lid van de SP, nadat ze actief is geweest in het bestuur van de LSVB (Landelijke Studenten Vakbond). Vanwege de enorme groei van de SP, en het gebrek aan kader, wordt ze nagenoeg onmiddellijk raadslid in Haarlem en tevens gevraagd voor ‘het klasje van Jan’ (daarin werden potentiële Kamerleden opgeleid). Ze wordt ook gevraagd om te solliciteren op de functie van fractiemedewerker, in dit geval van Agnes Kant, side-kick van Marijnissen en beoogd opvolger. Het is een beproefde tactiek van de SP. Nagenoeg de complete partijtop is weliswaar democratisch gekozen (Raads– of Statenlid) maar zit tevens met ijzeren kettingen aan de partij vast, doordat men ook in dienst is van de SP. Het voorkomt dat men er ál te onafhankelijke ideeën op na gaat houden.
In het begin vindt Gesthuizen dat Marijnissen de vergaderingen (waar zij nu als medewerker van Kant bij zit) ‘bars’ leidt, maar het zorgt ook voor ‘vlotheid’ en ‘efficiency’. Tot ze meemaakt hoe collega’s onterecht tot de grond toe worden afgebrand, onder nog net niet applaus van de rest. Die zich natuurlijk ook zo gaan gedragen. Zelf maakt ze mee hoe Agnes Kant eist dat ze haar ‘slaafje’ blijft die de koffie aanreikt, de post rubriceert en haar agenda verzorgt, hoewel ze inmiddels is gekozen als Kamerlid. Marijnissen heeft nooit onder stoelen of banken gestoken het Kamerwerk (voor zover het niet over sociale zaken of zorg gaat) vooral interessant te vinden wat betreft de inkomsten voor de partij. Om de partij vooruit te helpen kun je tijd beter besteden met actievoeren of folderen, vindt hij.
Als Gesthuizen maanden na haar installatie met een voorstel komt voor haar eerste maidenspeech, lacht hij haar tegenover haar collega’s vierkant uit. Grondpolitiek! Wat een onzin! Zijn eerste speech ging over asperges steken en de arme kromliggende arbeiders die daar hun rug op braken! Waar zij iets over wil gaan zeggen, vaag gedoe over kabels in de grond en wie daarover gaat, interesseert toch geen hond!
Gesthuizen beschrijft hoe hij zich laatdunkend uitlaat over vrouwen, maar ook hoe hij onderwerpen als vluchtelingen, discriminatie, integratie (‘da’s al jaren mislukt, laat toch zitten’) of midden- en kleinbedrijf, als ‘onzin’ van tafel veegt. Dat zou de SP-achterban toch niet interesseren. Als ze wordt geïnterviewd voor BNR-radio valt hij woedend uit. “Dat gehang bij BNR moet afgelopen zijn. Geen hond luistert daar naar”.
Wat Gesthuizen beschrijft is het gefrustreerde gedrag van een man die op het toppunt van zijn bravoure macht heeft kunnen grijpen, maar het niet aandurfde en dat zichzelf eeuwig kwalijk neemt. Ik was erbij in de zogenaamde warroom te Utrecht, toen Marijnissen in de laatste dagen van de voor de SP historische verkiezingen van 2006, niet durfde door te zetten en al zijn optredens afzegde. Na de verkiezingen, bij de eerste de beste bijeenkomst met toen CDA-leider en informateur Balkenende (41 zetels) haakte Marijnissen (met 25 zetels de derde partij van Nederland, groter dan de VVD) af. Uiteraard weet hij dat aan CDA en PvdA (toen 33 zetels).
De manier waarop Marijnissen zijn frustratie tegenover de fractie botviert heeft veel weg van die van een driftige peuter. “Vroeger kregen wij met z’n tweeën meer voor elkaar dan nu met z’n vijfentwintigen”, is zijn standaarduitdrukking. Gesthuizen zwijgt er discreet over. Algemeen bekend is dat drank niet zelden een rol speelt bij zijn woede-uitbarstingen. Niets en niemand is goed genoeg (behalve hijzelf) en fractieleden worden tegen elkaar opgezet. Op Ewout Irrgang na (inmiddels lid van het college van de Algemene Rekenkamer) en Paulus Janssen (wethouder in Utrecht) durft niemand Marijnissen tegen te spreken, ook al vertelt hij nonsens of zijn zijn uitspraken minstens op het randje. Als hij in 2007 Marokkanen wegzet als ‘profiteurs’ komt hij daar mee weg. Niet alleen bij zijn eigen partij, maar ook in de media.
Het imago van de enige partij op het Binnenhof waar het louter om idealen zou draaien, klopt niet. De SP is een minstens zo grote slangenkuil als de PvdA met als extra handicap een botte dictator aan het roer en een monddood gemaakte fractie. Gesthuizen beschrijft hoe ze harder en harder werkt en compleet doordraait in haar poging ‘geaccepteerd’ te worden door Marijnissen. Tijdens de Sinterklaasviering krijgt ze een (anoniem) gedicht dat ze hardop moet voorlezen: “Sharon wordt voor Jan steeds banger. Zo kan dat echt niet langer”. Ook tijdens het zomerreces gaan de wekelijkse fractievergaderingen door en o wee wie daar niet bij is. Als ze met een ernstige burn-out thuis komt te zitten, blijft Agnes Kant haar achtervolgen met berichten dat dit “haar eigen schuld is” en dat ze, als ze niet snel genoeg terug komt, “het niet lang meer zal maken” bij de SP.
In 2008 kondigt Jan Marijnissen onverwacht (althans voor de niet ingewijden van de fractie) aan zich te zullen terugtrekken als fractievoorzitter. In de peilingen zakt het aantal zetels voor de SP verder weg en hij heeft een hartaanval achter de rug. Agnes Kant volgt hem op. Marijnissen, nog steeds lid van de fractie, laat niet na om Kant tegenover de hele fractie weg te zetten als iemand die het niet blijkt te kunnen. Kant, anorexiapatiënt, probeert met nog harder te werken de zaak te redden. Ze ziet er steeds slechter uit. Het verhaal gaat dat Kamerleden van andere partijen zich zoveel zorgen maken om haar, dat ze bij onder anderen Roemer aan de bel trekken.
Agnes Kant ruimt in maart 2010 op het nippertje het veld, voor ze er écht aan onderdoor gaat. Waarop Emile Roemer, de goedlachse dorpsonderwijzer uit Boxmeer, aantreedt. Een verademing zo lijkt het. De fractie krijgt meer speelruimte en ‘afbraaksessies’ zoals onder Marijnissen lijken ten einde. Maar als Roemer bij de verkiezingen een paar maanden later tien zetels verliest (van 25 naar vijftien) neemt Marijnissen de touwtjes weer terug. De Vluchtelingenkrant waaraan Gesthuizen werkt met instemming van de hele fractie, en waarin men (eindelijk) een visie wil neerleggen over het vluchtelingenvraagstuk, in de hoop het naar de PVV overgelopen electoraat terug te winnen, moet van tafel. “Voor het eerst sinds jaren schreeuwt hij weer tegen me”.
De verkiezingen van 2012 lijken een overwinning te gaan worden voor Emile Roemer. De kiezers vinden hem wel sympathiek en de SP staat op dik twintig zetels in de peilingen. Maar Roemer verliest elk debat. Hij blijkt slechts oneliners paraat te hebben. Als hij naar het programma Buitenhof gaat weet hij zelfs niet wie er nog meer is uitgenodigd. Volgens Gesthuizen is dat bewust beleid van het campagneteam, onder aanvoering van Marijnissen. Zoals hij destijds campagne voerde zo moet Roemer het ook maar zien te redden. De virtuele zetels smelten met de dag verder weg en de partij blijft steken op vijftien zetels. Het is de schuld van de ‘media’. De kritiek van Gesthuizen op het campagneteam – waarom was Roemer zo slecht voorbereid? – wordt niet beantwoord. Ook dat wordt de reden waarom ze zich kandidaat wil stellen voor het partijbestuur, dan nog niet wetend dat het om het voorzitterschap zal gaan.
Gesthuizen verliest de strijd van Ron Meyer in november 2016 en besluit zich niet herkiesbaar te stellen. Ze schrijft het niet, maar haar positie binnen de SP is onhoudbaar geworden net als van degenen die haar steunden. In december 2016 klagen anonieme fractieleden hun nood bij het AD.
Ron Meyer heeft louter vriendjes hoog op de lijst gezet en ze vrezen dat ze met diens focus op het Nationale Zorgfonds (‘terug met het Ziekenfonds’), terwijl de SP niets te melden heeft over milieu of over vluchtelingen, de verkiezingen gaat verliezen. In dat laatste krijgen ze gelijk. De SP verliest in maart 2017 een zetel en profiteert niet van het historische verlies van de PvdA (29 zetels).
Van de fractiegenoten die haar steunden noemt Gesthuizen alleen diegenen bij naam die inmiddels net als zij vertrokken zijn, zoals Harry van Bommel, Farshad Bashir en Ineke Palm. Van anderen noemt ze maar liever geen namen. Hun steun is hen op de toorn van de fractieleden Ronald van Raak en Renske Leijten komen te staan, beiden lid van het Partijbestuur. Zij doen ook het woord na het AD-artikel en blijken vooral bezorgd over “de rijen die vroeger naar buiten toe altijd gesloten waren”. Van Raak stond bij de afgelopen verkiezingen nummer vier op de lijst en Renske Leijten op nummer twee, direct achter lijsttrekker Emile Roemer.
Maar geloof mij: geen van tweeën wordt de opvolger van Roemer, die afgelopen maart voor de derde keer een verkiezing heeft verloren. Die positie is al jaren voorbehouden aan de nieuwkomer op de lijst, nummer drie, Lilian Marijnissen, dochter van. Ze moet nog even warm lopen op het Binnenhof en Haagse ervaring op doen, maar dan mag ze Roemer uit diens lijden verlossen. Dictators houden de macht graag binnen de eigen familie.
