Update: per abuis werd het overzicht van het aantal sluitingen in de gemeente Oss niet meegenomen in dit overzicht. En dat terwijl Oss één van de koplopers blijkt met 61 gesloten panden, waarmee Oss op de tweede plek komt van pandensluiters onder de wet Damocles. Bij dezen! (pdf).
Lees ook: TPO onderzoekt: Gemeenten sloten in 2016 met wet Damocles duizend panden
Burgemeesters in Nederland hebben in 2016 duizend panden gesloten omdat er drugs werden aangetroffen. Demissionair minister van Veiligheid en Justitie Stef Blok (VVD) vindt dat niet genoeg. Hij wil dat burgemeesters meer bevoegdheden krijgen om tegen drugscriminaliteit op te treden.
De 46-jarige MS-patiënt Jean-Paul ’t Gilde loopt strompelend de rechtbank in Middelburg binnen. Angstvallig klampt hij zich vast aan alles wat maar een beetje houvast geeft, want zijn benen willen het wel eens begeven. Vorig jaar besloot de burgemeester van Middelburg dat Jean-Pauls huis drie maanden dicht moest. De politie had tijdens een huiszoeking namelijk een zak met ‘hennep’ aangetroffen die, volgens de burgemeester, bestemd zou zijn voor de handel. ’t Gilde eist nu bij de rechtbank Zeeland-West-Brabant een schadevergoeding van de gemeente, omdat hij vindt dat hij ten onrechte uit zijn huis is gezet.
MS-patiënt Jean-Paul ’t Gilde met zijn advocate bij de rechter
Cannabis is een erkend medicijn bij de behandeling van de ziekte Multiple Sclerose. De neuroloog van Jean-Paul ’t Gilde zegt dat wiet helpt spierkrampen en slapeloze nachten te verminderen. De MS-patiënt zet dan ook graag een kopje thee van cannabisbladeren. Soms rookt hij een joint van wiet uit de coffeeshop. “Maar dat durf ik niet meer”, zegt hij tegen de bestuursrechter tijdens de zitting halverwege september. “Ik ben doodsbang dat de politie weer binnen komt vallen, en ik opnieuw uit mijn huis wordt gezet.”
De Wet Damocles geeft burgemeesters de mogelijkheid een pand te sluiten wanneer de politie een handelshoeveelheid drugs aantreft. De gemeente Middelburg, waar de MS-patiënt woont, stelt dat alles boven de vijf gram ‘hennep’ (inclusief bladeren, wortels en stengels) een handelshoeveelheid is.
Het bijzondere aan de Wet Damocles is dat helemaal niet bewezen hoeft te worden dat er sprake is van drugshandel. Vanaf een bepaalde hoeveelheid drugs, meestal 5 gram hennep of 0,5 gram harddrugs, mag de betreffende burgemeester aannemen dat de drugs bedoeld zijn om te verkopen. In zo’n geval is de burgemeester bevoegd om de woning te sluiten vanwege de openbare orde en veiligheid. Het is dan verboden het pand te betreden.
Het politiedossier in de zaak ’t Gilde lijkt indrukwekkend. De rechter leest voor: ‘er is een forse hoeveelheid hennep aangetroffen, 364 gram.’ Bij de politie was er een anonieme tip binnengekomen dat er een constante binnenloop was van klanten die harddrugs kwamen kopen. Er volgde een huiszoeking, waarbij diverse gripzakjes, een weegschaal en een airsoftpistool werden gevonden.
“Maar die zak met hennep bestond uit beschimmelde bladeren en takken”, verklaart ’t Gilde. Er stond nog ergens een doos met oude bladeren die hij al jarenlang onbedoeld had bewaard. De ziekte Multiple Sclerose maakt van zijn hoofd ‘een gatenkaas’. Hij had het knipafval willen weggooien, maar was vergeten de zak daadwerkelijk in de vuilnisbak te gooien. Het balletjespistool was hij eveneens vergeten. De gripzakjes gebruikt hij om tattoospullen steriel te bewaren. En de buren van Jean-Paul verklaren juist dat er vrijwel nooit iemand bij hem op bezoek komt.
Helaas voor ’t Gilde maakt dat allemaal geen bal uit. Volgens de Opiumwet zijn ‘alle plantendelen van het geslacht cannabis’ strafbaar, of ze nou beschimmeld zijn of niet. Dat het Openbaar Ministerie (OM) de strafzaak tegen ’t Gilde vorig jaar heeft geseponeerd vanwege gebrek aan bewijs doet er ook niet toe. De voormalig hoofdagent van het Drugsteam Zeeland-West-Brabant doet er zelfs een schepje bovenop tijdens de rechtszaak over de schadevergoeding. “Het was gewoon verkruimelde hennep die geschikt was voor handel. Alles wordt gerookt”, verklaart hij aan de rechter.
“Het probleem is dat politieagenten totaal niet snappen waar ze mee bezig zijn”, zegt advocaat Maurice Veldman. Hij is een uitgesproken tegenstander van het huidige wietbeleid. De Wet Damocles vindt hij eveneens belachelijk. “Officieel worden panden gesloten om de openbare orde en veiligheid te handhaven. Maar er hoeft helemaal niet bewezen te worden dat er sprake is van overlast of een onveilige situatie.”
“Burgemeesters mogen aannemen dat bij een bepaalde hoeveelheid drugs de openbare orde en veiligheid in het geding is”, legt de advocaat uit via de telefoon. “Openbare orde is het toverwoord waarmee elk gebouw gesloten kan worden, terwijl er lang niet altijd sprake is van echte ordeverstoringen. Het drugsbezit vindt nota bene binnenshuis plaats.” Veldman noemt een zaak waarbij een coffeeshop werd gesloten nadat een klant met een vuurwapen naar binnen was gelopen. “Pas vijf weken later besloot de burgemeester de coffeeshop te sluiten, vanwege de openbare orde en veiligheid!”
Er zijn meer van zulke voorbeelden. Zo was een snackbarhouder in Vlissingen maandenlang werkloos nadat hij zelf een wietkwekerij in de bovengelegen woning had gemeld bij de politie. Een man uit Geldrop raakte zijn huis en café tijdelijk kwijt omdat hij een loods aan een verkeerd persoon had verhuurd. En een vrouw uit Valkenswaard raakte haar huis en goede reputatie kwijt omdat haar ex-vriend wat drugs in haar woning had achtergelaten.
Toen Tweede Kamerlid Madeleine van Toorenburg (CDA) hoorde dat de vrouw uit Valkenswaard een rechtszaak tegen de gemeente had gewonnen, stelde ze direct Kamervragen. “Betekent deze uitspraak dat voortaan het aantreffen van drugs in een woning niet meer afdoende grond kan zijn om de betreffende woning te sluiten?” De minister antwoord ontkennend. “De burgemeester hoeft niet aan te tonen dat er daadwerkelijk handel heeft plaatsgevonden”, zei minister Stef Blok zonder een spier te vertrekken.
Burgemeesters maken regelmatig gebruik van de mogelijkheid om panden te sluiten. Uit een inventarisatie van ThePostOnline blijkt dat er in Nederland vorig jaar ongeveer duizend panden zijn gesloten vanwege de Wet Damocles. Dat gebeurde het vaakst in de gemeente Amsterdam (96), Maastricht (60), Rotterdam (53) en Tilburg (53).
Opvallend is dat vooral in de zuidelijke provincies panden worden gesloten. Boven de rivieren passen de meeste gemeentes de Wet Damocles nauwelijks toe. Dat verschil wordt vooral verklaard door de samenwerking tussen de politie, het OM en gemeentes in zuidelijke provincies. De politie-eenheid Zeeland-West-Brabant heeft bijvoorbeeld een gespecialiseerde taskforce voor de opsporing van drugscriminaliteit. Dat drugsteam communiceert regelmatig met de burgemeester, die direct bestuursrechtelijke maatregelen neemt tegen drugscriminaliteit.
Tilburg is daarbij de enige gemeente in Nederland die met de politie en OM heeft afgesproken dat medicinaal gebruik van cannabis niet aangepakt wordt. Mensen uit die gemeente mogen voor hun medicijnbehoefte vijf planten binnenshuis kweken. Inwoners van Tilburg moeten daarvoor wel een verklaring van de dokter hebben. In andere gemeentes lopen medisch cannabisgebruikers nog altijd het risico hun huis kwijt te raken.
Desondanks vindt demissionair minister van Veiligheid en Justitie Stef Blok dat burgemeesters meer mogelijkheden moeten krijgen om panden te sluiten. Eind augustus heeft de minister een wetsvoorstel ingediend waardoor voorbereidende handelingen van drugshandel al voldoende basis zouden zijn om een pand te sluiten. Wat er precies onder voorbereidende handelingen wordt verstaan, legt het wetsvoorstel niet uit. Zolang de burgemeester zijn vermoeden van drugshandel maar ‘voldoende aannemelijk’ kan maken.
Daarmee komt minister Blok tegemoet aan burgemeesters in het zuiden van Nederland, die meermaals de noodklok hebben geluid. ‘Aanpak zware criminaliteit schiet niet op kopte Omroep Brabant afgelopen zomer. “Het is vechten tegen de bierkaai”, verklaarden burgemeesters aan RTL Nieuws.
Hoe erg die ‘ondermijnende’ criminaliteit is, schrijven hoogleraar bestuurskunde Pieter Tops en adjunct-hoofdredacteur van De Volkskrant Jan Tromp in hun vorig jaar verschenen boek De Achterkant van Nederland. In een uitgebreide reconstructie valt te lezen hoe burgemeesters bedreigd worden, hoe criminele netwerken zich in gemeenteraden proberen te vestigen en hoe er een grote semi-legale industrie schuilgaat achter voorbereidende handelingen op drugshandel.
Tweede Kamerlid Michiel van Nispen van de SP erkent dat criminele netwerken een ontwrichtend effect op de maatschappij hebben. “De drugscriminaliteit in met name Noord-Brabant is heel erg”, zegt de politicus tijdens een telefoongesprek. “Ik heb er ergens wel begrip voor dat burgemeesters meer ruimte eisen om panden te sluiten. De politie stuit wel eens op opslagplaatsen waar criminelen chemicaliën bewaren die bestemd zijn voor de productie van synthetische drugs. Die locaties kunnen niet bestuursrechtelijk aangepakt worden omdat er geen drugs worden aangetroffen.
Van Nispen zegt er direct bij dat eventuele uitbreiding van de Wet Damocles er niet toe mag leiden dat burgers vogelvrij worden. “Er mag geen sprake zijn van gemeentelijke willekeur, dat bijvoorbeeld het aantreffen van bepaalde stoffen (zoals plantenvoeding, red.) voldoende is om een pand te sluiten. Ook zou medicinaal gebruik van cannabis niet mogen leiden tot de situatie dat iemand uit huis wordt gezet.”
Het Tweede Kamerlid krijgt bijval van zijn collega Kathalijne Buitenweg (Groenlinks). “De bestrijding van drugscriminaliteit moet wel proportioneel zijn”, verklaart Buitenweg. “Ik wil in ieder geval dat de wet voldoende waarborgen geeft, dat niet zomaar privégebruikers aangepakt worden.”
Advocaat Veldman heeft erg weinig vertrouwen dat die waarborgen gaan komen. Door het huidige wetsvoorstel zouden burgemeesters huizen van burgers kunnen sluiten vanwege lege plantenpotten en een keukenweegschaal. “Dit is de zoveelste gedrochtmaatregel. Maar het lost niks op.” Volgens Veldman creëert de overheid juist een markt waar drugscriminelen zichzelf kunnen verrijken. Daarom is het vechten tegen de bierkaai.
De overheid lokt criminaliteit uit door de achterdeur van coffeeshops in stand te houden, vindt ook collega-strafrechtadvocaat Gerard Spong. In het boek De Hypocrisie van de Achterdeur schrijft Spong dat coffeeshopondernemers niet anders kunnen dan hun handelswaar op de illegale markt kopen. Op die manier staat de overheid toe dat wit geld richting criminele netwerken wordt zwartgewassen.
Om dat zwartwassen een halt toe te roepen, nam de Tweede Kamer aan het begin van dit jaar de Wet Gesloten Coffeeshopketen aan. Dankzij die wet zouden coffeeshops legaal hun voorraad kunnen inkopen. Maar het is nog niet duidelijk of wiet kweken straks echt legaal wordt. Formatiebesprekingen voor een nieuw kabinet zijn nog in volle gang. Het drugsbeleid is een van de beleidsterreinen waarover VVD, CDA, CU en D’66 het moeilijk eens worden.
De Tweede Kamer heeft nog niet gestemd over de nieuwe Wet Damocles. Wanneer dat gebeurt is nog niet bekend. Begin oktober dienen verschillende politieke partijen een zienswijze in. Daarna kunnen Kamerleden aanvullende vragen stellen aan minister Blok.
Lees ook: TPO onderzoekt – Gemeenten sloten in 2016 duizend panden in Nederlandse War on Drugs
Dit is het eerste artikel van het TPO-project voor freelance journalisten: Gegarandeerd 1010 euro voor jouw verhaal
