Grootse theatrale opsmuk gaat regisseur Peter de Baan uit de weg bij de Nederlandse bewerking van de toneelrechtszaak Terror, die het publiek een harde keuze biedt tussen de morele en rechtsstatelijk juiste veroordeling.
Het verhaal: op 16 mei 2016 is ’s avonds tussen kwart voor – en kwart over tien een gekaapt KLM-toestel op weg om zich te storten op de uitverkochte Johan Cruijff Arena waar de interland Nederland – Duitsland speelt. Het commandocentrum van Defensie stuurt twee F-16’s de lucht in, maar de legerstaf besluit om niet in te grijpen: noch het stadion te laten ontruimen noch het toestel neer te halen. Een piloot schiet het toestel neer in de afweging 148 mensen te doden – die sowieso het leven zullen laten – om 54.000 levens in het stadion te sparen.
Piloot Lars Koch wordt gedaagd wegens 148-voudige moord en verdedigd door opstandige advocaat die een koele, gedegen officier van Justitie tegenover zich vindt. De rechter (Clairy Polak) roept twee getuigen op, de chef van het commandocentrum en de weduwe van een overleden passagier.
De dader (Jeroen Spitzenberger) heeft al bekend en zet zijn logisch klinkende redenen uiteen voor zijn keuze om het bevel van hogerhand te negeren. Zijn advocaat (Khaldoun Alexander Elmecky) onderbouwt de keuze met de morele argumenten die volkomen plausibel klinken voor iedereen die voor een gelijksoortige keuze zou staan.
De officier (Johanna ter Steege) verdedigt de wet met de menselijke waardigheid als uitgangspunt: geen mensenleven is het waard geofferd te worden voor een ‘hoger’ doel. Daar dit geen krijgsraad is en militair recht geen rol speelt, komen de militaire principes niet over het voetlicht.
In haar verhoor van de commandochef (Bob Schwarze) treedt de eerste verrassing aan het licht, in het voordeel van verdachte: er is geen bevel gegeven het stadion te ontruimen. Verwachtten de militairen dus dat een piloot zich niet aan het schietverbod zou houden?
Maar aan de andere kant: de piloot hield bij zijn besluit het toestel neer te halen geen rekening met deze mogelijkheid noch met een wending in het vliegtuig zelf die nog redding had kunnen brengen; zoals de overmeestering van de kaper.
Die overigens Moslim is en volgens de advocaat op z’n wenken wordt bediend met onze wetgeving die de ‘menselijke waardigheid’ als uitgangspunt heeft. ‘We zijn in oorlog’ brengt hij zelfs uit, het stuk actualiserend richting onderbuik.
Dat geldt evenzeer voor de getuigenis van de weduwe (Kristen Denkers) die de voorspelbare emoties in de rechtszaal teweeg brengt. Waarbij de officier het niet droog houdt en ook de trefzekere piloot het zichtbaar moeilijk heeft, de advocaat (uiteraard) niet.
Maar dat is nu net de bedoeling voor het publiek dat stemt, niet in het heetst van de strijd zoals de piloot, maar na zich in de pauze te hebben gelaafd met een borrel.
Bij de première in Den Haag was wellicht een groot deel ‘fans’ van de rechtsstaat aanwezig, want een kleine 40 procent van het publiek sprak het ‘schuldig’ uit; meer dan verwacht. Tot nu is in andere landen ruim 90 procent ‘vrijspraak’ geturfd.
Of zegt dit ook iets over de kracht van de Nederlandse vertaling en/of het overtuigende spel van Johanna ter Steege? Het is afwachten wat de overige voorstellingen voor uitslag gaan brengen, om te beginnen morgen in – of all places – Venlo.
Het debat na afloop van de première bracht een welkome verrassing – nadat de helft van het publiek de zaal verliet voor de bitterballen – met op het podium de sympathieke, scherpe Duitse schrijver van de oorspronkelijke tekst Ferdinand von Schirach, een strafpleiter die toneelschrijver werd.
Geopperd vanuit het publiek werd het wellicht meest passende vonnis: schuldig, maar geen straf opleggen. Von Schirach meent dat dit geen goed juridisch alternatief is: wel juist vindt hij de piloot te straffen en hem later genade schenken als politieke daad. (Overigens beleven volgens Von Schirach ook in de Griekse mythologie helden doorgaans weinig plezier aan hun daad.)
Von Schirach (een meegekomen vriend en historicus noemde Baldur von Schirach, leider van de Hitler Jugend; dat is de opa van de schrijver) beleeft succes na succes, ook met verfilmingen: Ihr Urteil en The Verdict: In Duitsland kwam het toneelstuk op televisie en de Nederlandse versie is daarvoor ook geschikt.
Ter Steege, Spitzenberger en Elmecky (in deze volgorde) dragen het stuk. Clairy Polak neemt geen risico en speelt gedegen en overtuigend zichzelf. Waar het eveneens juridisch en commercieel op de bühne gebrachte Advocaat van de Duivel – door Bos Theaterproducties – juist flink aangezet Amerikaans theatraal van karakter was, is Terror van toneelproducent Senf een stuk van het woord.
Daar is moed voor nodig van regisseur Peter de Baan, ook bekend als chef van het mooie tv-programma De vloer op. Want het buitenboord houden van spektakel – bijvoorbeeld met video, muziek en hoog emotionele pleidooien – vergt meer concentratie van het publiek. Maar de tekst van vertaler Chiara Tissen is strak en voedt de twijfel optimaal.
Gezien: Première Terror in de Koninklijke Schouwburg, nog te genieten tot eind 2017 in de ganse natie.
Titelfoto: © Dim Balsum, Artikelfoto: © Milan Goldbach
