Er is de afgelopen weken veel gesproken over het nieuwe boek van de Amerikaanse hoogleraar en sociaal onderzoeker Elizabeth Currid-Halket. The Sum of Small Things: A Theory of the Aspirational Class gaat over rol die de nieuwe elite, ook wel ‘streefklasse’ genoemd, speelt in de groeiende maatschappelijke ongelijkheid.
Volgens Currid-Halkett bestaat de streefklasse uit mensen die hoog zijn opgeleid, gezondheid belangrijk vinden, bij voorkeur biologisch eten, zich bekommeren om de toekomst van de wereld, een goede baan hebben en in de beter steden wonen. Je herkent ze aan ‘die zaken die een verfijnde kennis en cultuur etaleren.’ Een ander belangrijk kenmerk van deze moderne elite is dat ze bewust niet opzichtig consumeert en dat ze in alles het moreel ‘juiste’ wil doen. Een beter mens willen zijn is kortom een belangrijke drive.
In haar boek wijst Currid-Halkett er echter terecht op dat de streefklasse door haar gedrag en door haar houding naar ‘anderen’ de ongelijkheid juist verder vergroot. Hoe kan het dat een elite die zich voor laat staan op het doen van het ‘juiste’, het tegenovergestelde bereikt? Welke mechanismen zijn hier aan het werk?
De moraaltheorie of exacter omschreven, het ontstaan van ons gevoel voor moraliteit, biedt uitkomst. Het ontstaan van de moraal ligt volgens de Amerikaanse moraalpsycholoog Jonathan Haidt in de evolutie. De overlevingskansen van onze verre voorvaderen namen substantieel toe wanneer zij zich in een groep begaven. Het bewegen in een groep verlangt echter bepaald moreel gedrag, denk aan rechtvaardigheid, zorgen voor kwetsbaren en loyaliteit. Het gevolg is dat we als mens ontvankelijk zijn (geworden) voor bepaalde morele principes én dat ons morele bewustzijn sterk gegrond is in onze verhouding tot groepen. We hebben met andere woorden een sterke natuurlijke behoefte om onderdeel te zijn van een groep. We willen ergens bij horen en ons omringen met gelijkgestemden.
De streefklasse is in die zin een normaal fenomeen. Ook hier gaat het om een groep mensen dat dezelfde opvattingen, cultuur, morele waarden en levensstijl deelt. Wat maar weer aantoont dat, hoe individualistisch we inmiddels ook (pretenderen) te zijn en hoe sterk onze focus ook ligt op autonomie, zelfontplooiing en individuele vrijheid, de drang om ons te verbinden met anderen er nog altijd is. Onze natuurlijke behoefte om ons te verenigen met anderen heeft ons veel gebracht.
De schaduwzijde, waar Currid-Halkett met recht op wijst, is dat groepsvorming tot uitsluiting kan leiden. Voor iedereen die niet in het plaatje past is geen plek. Ook dit zien we terug in de moraaltheorie waar vaak het onderscheidt wordt gemaakt tussen ‘in- en out group’. Een ander gevaar, dat in het verlengde hiervan ligt, is het ontstaan van een superioriteitsgevoel waardoor we ‘blind’ zijn voor de standpunten en levensstijl van ‘anderen’.
In die zin is de ‘nieuwe’ elite niet alleen een normaal fenomeen maar weerspiegelt ze daarnaast een trend waarbij mensen zich terugtrekken in hun eigen ‘bubbel’, de streefelite is in feite één grote fysieke filterbubbel. Een gesloten bolwerk waarin het eigen gelijk continue bevestigd wordt. In het werk van Haidt gaat het ook over ‘blindheid’, maar dan om de morele blindheid van de politiek.
Volgens Haidt weet progressief Amerika het belang van de morele waarden die door conservatieven worden gesteund onvoldoende op waarde te schatten en zien we aan Republikeinse kant ook weinig beweging om de wereld eens door een andere morele blik te aanschouwen. Wederom gaat het om een terugtrekkende beweging, ditmaal in wat Haidt de eigen ‘morele matrix’ noemt. Verbinden wordt dan een welhaast onmogelijke opgave, de huidige polarisatie in Amerika laat dit zien. De les die besloten ligt in het werk van zowel Currid-Halkett als Haidt is tweeledig: wees je ervan bewust dat de natuurlijke drang om onderdeel te zijn van een groep nog steeds in grote mate ons gedrag stuurt en stap van tijd tot tijd uit je eigen (groeps) bubbel. Doe je dit niet dan loop je het risico dat je denkt moreel het juiste te doen, maar doe je dat feitelijk niet. Omarm het verschil.
