Dr. Joshua Mitchell (Caïro, 1955) is een Amerikaanse professor in de politieke filosofie, verbonden aan Georgetown University in Washington D.C., waar hij sinds 1990 woont. In zijn jongvolwassen jaren wilde hij niets te maken hebben met de politieke wetenschappen – zijn vader was professor in Michigan – en trok hij zelfs jarenlang rond als country-muzikant. Halverwege zijn twintiger jaren ontdekt hij hoe belangrijk het werk van zijn vader eigenlijk geweest was. “Iedereen had het in mijn jeugd over de Koude Oorlog, maar thuis bij ons aan tafel ging het over de crisis in het Midden-Oosten”, zegt hij daarover. “Mijn vader zag, toen hij in 1952 aan de Universiteit van Caïro ging werken, al heel vroeg dat de modernisering van de Arabische wereld niet ging werken. Maar het zou nog tot 1979 duren voordat zijn collega’s hem geloofden”.
Ondanks de tegenwind die zijn vader had gekregen, een beeld dat Mitchell altijd is bijgebleven, besloot hij als appel niet ver van de boom te vallen en hetzelfde werk te gaan doen. Toen hij op een dag in een bibliotheek de eerste pagina’s van Democratie in Amerika van de Franse filosoof Alexis de Tocqueville opensloeg en las wist hij het bovendien zeker: ik zal de rest van mijn leven doorbrengen met dit boek.
Hij schreef zelf boeken over de geschiedenis van politieke ideeën, over de Reformatie, Alexis de Tocqueville uiteraard, Plato en tal van essays, recentelijk een aantal over The Great Exhaustion, de grote uitputting van het Westen. Hij doceerde na de terreuraanvallen in de VS in 2001 jarenlang in het Midden-Oosten, in Qatar, waar hij werd gevraagd om een universiteit op te richten met als doel jonge mensen te laten kennismaken met politieke theorieën. “De moeilijkste tijd van mijn leven”, zegt hij daarover. “Maar ik wist toen ik gevraagd werd dat ik het moest doen, ik had geen keuze.”
Zijn ervaringen verwerkte hij in zijn boek, Tocqueville in Arabia (2013), dat gaat over de crisis in het Midden-Oosten, die niet alleen een crisis is van instituties maar ook van ‘the hearts and souls’, zegt hij.
Het onderstaande interview met Joshua Mitchell bestaat uit twee delen – dit eerste deel gaat over ‘Schuld’, het tweede zal gaan over ‘De Grote Uitputting’ – een ondanks de titel vooral bevrijdende analyse over de crisis in het Westen, uiteengezet door een geaarde, intellectuele havik, die – zoals hij tijdens onze eerste ontmoeting in Nederland afgelopen zomer zei – zo ver mogelijk de oceaan op is gegaan om de grootste vis te vangen. ‘Omdat ik niet anders kan’. Zijn uitleg neemt je – vergelijkbaar met ‘de methode Jordan Peterson’ – liefdevol aan de hand, voorbij de theorie zelf en dat is nodig vindt hij.
“Politieke theorie moet de wereld opnieuw tot leven wekken. Wat je zag met de grote wereldgebeurtenissen -1989 (einde van de Koude Oorlog), 11 september 2001 en 2008 (de financiële crisis) was dat politieke theoretici een soort bibliotheek specialisten waren geworden. Daar is niets mis mee, maar er kwamen geen theorieën meer uit.”
Welke theorieën over onze tijd ontbreken er?
“Over wie we zijn. We hebben ‘Management society’ and ‘Selfie-man’ gecreëerd, een gespleten bestaan. Enerzijds kun je als moderne mens zeggen: ‘Hier ben ik wereld!’ en aan de andere kant ‘wat doen we aan klimaatverandering?’ Voor dat laatste is er de management-elite die zulke problemen oplost. Maar het idee dat er alleen iets voor elkaar komt als er wereldwijde coördinatie is, is eigenlijk heel vreemd. Niet alleen staten, nee, ‘de wereld staat aan de voet van oplossingen’, wordt ons verteld. Dat is gewoon niet waar.
“De huidige impulsen en sentimenten achter nationalisme en de scepsis over de wereldelite heeft de maken met het vermoeden dat we samen een wereld moeten bouwen, face to face. Zoals voorheen – wegen aanleggen, voor elkaar zorgen, met de buurman van gedachten wisselen – en niet in de val lopen van vals patriotisme dat alleen in onze hoofden bestaat. Dat is een gevaar.”
In Duitsland spreekt men niet over patriotisme, maar over nationalisme dat ‘terug zou komen’ alsof het een oude ziekte is die weer opspeelt, alsof chaos om de hoek ligt en we maar beter kunnen kiezen voor de orde die de elite en globalisten ons aanreiken. Onze EU-commissaris Frans Timmermans vergeleek nationalisme in een EU-promofilmpje zelfs met ‘alcoholisme’ terwijl hij naar een begraafplaats van soldaten wees: ‘kijk, dat komt er nou van’. Nationalisme lijkt in Europa niet als een goeds op zichzelf te mogen bestaan. Maar het heeft toch behoorlijk goed gewerkt lange tijd. Wat is het beste argument voor nationalisme?
“Laat ik het zo zeggen. Mensen hebben een belichaamd leven nodig, een thuis. De hypothese van globalisme, van ‘links’, is dat mensen zonder kunnen, maar dat klopt niet.”
Voordat we verdergaan, wat moeten we in Europa verstaan onder ‘links’ en ‘rechts’? Want ik ben het met velen eens dat we er wel de politieke verdeeldheid mee kunt verklaren maar dat het niet werkbaar is om te achterhalen waar het ideologische breukvlak nou precies ligt.
“Ik denk ook niet meer in termen van ‘rechts’ en ‘links’. Ik denk in termen van ‘zij die een oneindige hoeveelheid schuld bezitten’ en ‘zij die deze schuld achter zich willen laten’. Het blijkt dat links die oneindige schuld heeft en dat wat we ‘rechts’ noemen zegt: ‘luister, we hebben onze schulden afbetaald’. Dit is de grootste strijd van dit moment, de grootste crisis in Europa. De elite wil het ‘links’/‘rechts’ onderscheid natuurlijk graag handhaven want daarmee kunnen ze ‘rechts’ als een gevaarlijke partij wegzetten. ‘Is het niet verschrikkelijk?’ horen we dan, zoals in het voorbeeld van Duitsland. Maar het gaat om iets heel anders.
“De diepere vraag is dus: wat doen we met die schuld? En weet wel, links is totaal geconsumeerd door schuld, het gewicht ervan is enorm. Links gumt de grenzen van de natiestaten vrijwillig uit, en haalt de hele wereld binnen, want de natie gaf ons schuld. En ze hebben zelf niet door dat dit hun werkelijke motief is, dat is nog het allerergste. Angela Merkel zal nooit militairen aan de grens zetten vanwege nationale schuld, en ze zal nooit immigratiebeleid ontwikkelen. En ‘rechts’ – als je dus die taal voor nu even wilt gebruiken – zegt: ‘het is genoeg. We hebben onze schulden afbetaald.’ Er kan een goede versie bestaan van die gedachte, een versie waar ik op hoop en dat is: we bouwen de wereld opnieuw op, met verwerking van die schuld.
“Om dat te bereiken, en dat is de moeilijkheid, is dat je iets van een christelijke mechanisme nodig hebt, een zelfde soort architectuur van verzoening, berouw en vergeving om voorbij die schuld te komen. En wat moet dat zijn? Europa heeft de kerk afgewezen, maar houdt nog altijd vast aan dat voortdurende, onophoudelijke idee van schuld, wat wel gewoon christelijk is. Het is een vreselijk dilemma dat mensen niet in staat staan om het opzij te zetten. En kolonialisme, Eerste – en Tweede Wereldoorlog verzwaren dit alleen maar. Dit is ook waarom jullie je geschiedenis in musea en oude kastelen zetten – omdat jullie er niet mee kunnen dealen in het dagelijks leven. En kijk maar naar jullie euro-biljetten, er staan niet eens bestaande gebouwen op, het is allemaal bedacht.
Friedrich Nietzsche voorspelde dit allemaal, maar met zijn oplossingen ben ik het niet eens. Hij zei, de christelijke manier is niet de juiste manier om eruit te komen, we moeten alles vergeten en vergeven. Als je zijn beschrijving leest komt dat eigenlijk neer op aristocratische wreedheid, waar nieuwe waarden uit zouden moeten ontstaan. Ik zeg steeds, als we niet de christelijke route bewandelen of een versie daarvan, dan wordt de toekomst ‘Nietzsche’ en dat is niet best. Daar maak ik me zorgen om. Maar het is wel goed en begrijpelijk dat ‘rechts’ van die schuld af wil. Zij voelen, God heeft ons toch niet op aarde gezet om ons eeuwig schuldig te voelen?”
Links kan bijna niet verder af staan van dit inzicht, dat er mensen zonder eeuwige schuld bestaan. Je merkt dit ook aan hoe er krampachtige pogingen worden gedaan om naar de ‘ontevreden burger’ te luisteren – maar het komt op mij onoprecht over. De werkelijke oorzaken voor de ontevredenheid worden bovendien geridiculiseerd. Volgens ‘links’ in Duitsland is de oplossing – in de zin van ‘het terugwinnnen van rechts’ – economisch: meer banen, zekerheid, een sterke EU. In Nederland wordt er zelfs ruzie gemaakt over de definitie ‘gewone burger’. Wat doet dit met beide zijden?
“Het probleem is niet dat je deze irrationele, arme mensen hebt die meer geld nodig hebben. Het is niet te bevatten voor deze mensen ter linkerzijde, en onze elites die in links geïnvesteerd hebben, dat er burgers zijn die het écht menen van die grenzen. Kijk, ik vind dat elk land bereidt moet zijn om vluchtelingen op te nemen, zeker waar het mensen betreft die vluchten voor religieuze vervolging. Maar het idee dat er geen grenzen zijn, geen thuis bestaat, dat is wat mensen afwijzen. Het idee van de mondiale elite dat het prima is om dakloos te zijn gaat er niet bij iedereen in.
“Mensen die ‘racisten’ worden genoemd, ‘xenofoben’ en ‘nazi’s’, vergis je niet, die gaan dat niet vergeten. Dat ze voor allerlei vreselijke dingen worden uitgemaakt omdat ze gewoon willen wat hun ouders, grootouders en overgrootouders wilden, dat zullen ze onthouden. Wat ‘links’ denkt dat er aan de hand is, dat het maar een tijdelijke uitbraak van woede en irrationaliteit is, is niet zo, en ze zullen nog heel verbaasd zijn. Ik denk daarom ook dat president Donald Trump een tweede termijn zal winnen. En ik verwacht dat AfD ook steeds meer zetels zal krijgen. Als je mensen irrationele losers noemt gaan ze nog niet van gedachten veranderen, ook niet met meer geld.”
Mijn indruk is bovendien dat als mensen elkaar maar vaak genoeg van iets beschuldigen dat het vanzelf waar wordt, ik bedoel, ze gaan het zelf geloven. Als je niet oppast wordt op een gegeven moment de woede van het niet gehoord worden en de ‘irrationaliteit’ die je aangepraat wordt als ‘boze burger’ een nieuwe werkelijkheid.
“Ik vertel mijn linkse studenten ook, je hebt nu geëist van mensen dat ze het over zichzelf hebben in termen van hun identiteit. Wat verwacht je nou? Als je witte mensen alsmaar aanduidt als witte mensen met bepaalde karakterfouten dan zullen ze op een dag uithalen. Voor jou betekent dat dat je ze racisten kunt noemen. Maar jíj hebt de voorwaarden gesteld waaronder de taal gebruikt kon worden, namelijk alleen via identiteit, huidskleur, geslacht of land van herkomst, maar ‘it will backfire’.”
Maar voor hun telt dat ze met een boze witte man tegenover zich in ieder geval gelijk krijgen.
“Ze moeten wel gelijk krijgen, dat is het enige wat ze willen. Mensen in Amerika geloven dat Trump een racist is, het wordt de hele dag lang steeds maar weer herhaald, op de tv, overal. Ze snappen niet dat hij geen racist is, dat hij alleen maar zijn land terug wil. Trump gaat nog een verkiezing winnen zeg ik je, en ook de rechtse partijen in Duitsland, Nederland en elders in Europa worden sterker en sterker. Links wil naar niets anders luisteren dan naar zichzelf en daarom verliezen ze.”
Ze verliezen maar ze verhogen ook hun inspanningen met allerlei tactieken: censuur, kartelvorming in de media en politiek, verdachtmakingen van critici. Zal dat ze niet (tijdelijk) helpen?
“Nee. Ze zullen steun verliezen. Niet onder de huidige politieke elite, die hebben geïnvesteerd in linkse hobby’s (‘left stuff‘). Maar de bevolking, die buiten de grote steden leeft, mensen met normale levens en gezond verstand, die zien wat er gebeurt. Ze zien dat links zich vastbijt in het script en in hun idee van de managementmaatschappij, en ze willen er niets mee te maken hebben. Als links denkt dat ze deze nuchtere mensen – die voor hun uit het niets komen – kunnen verpletteren door er een schepje bovenop te doen met hun haat voor andersdenkenden, geholpen door universiteiten, media en filmindustrie (zoals je bij ons ziet in Hollywood), en het steeds smeriger en idioter wordt, dan zal het ze zelf schade berokkenen. Ik ben hiervan overtuigd.”
Het lijkt op een ordinair strijdduel tussen ‘goed’ en ‘kwaad’ uit te draaien, waarbij de ‘goeden’ definiëren wie het ‘kwaad’ zijn.
“Omdat we het vermogen zijn kwijtgeraakt om compromissen te sluiten en naar mensen te luisteren, is er een verdorven polarisatie opgetreden. Het zal steeds lelijker worden, want de ‘gewone man’ zal ‘links’ boos blijven maken met zijn stemgedrag. En dat kun je niet oplossen met hogere uitkeringen of andere zoethoudertjes. De boodschap dat soevereiniteit alleen voor de management-elite is pikken mensen niet meer. Ze willen hun land terug.
“De hele sfeer is bovendien erg storend. In de wandelgangen van mijn universiteit en ook in mijn colleges zeggen studenten met een bepaalde grijns op hun gezicht constant nare dingen over Donald Trump, elke les begint met opmerkingen over hem.”
Hoe reageert u daarop?
“Met een glimlach op mijn gezicht duw ik zachtjes terug en zeg: jullie zijn niet goed wijs en begrijpen het verkeerd – wat er gebeurt in de Verenigde Staten en wereldwijd.”
De prijs die je betaalt door een andere kant te kiezen dan de ‘goede’ kant kan hoog zijn. Je verliest al gauw je neutrale sociale plaatsing als je opkomt voor de ‘gewone man’, de AfD- of de Wilders stemmer. Onlangs nog reageerde een Duitse kennis heel aangebrand toen ik grapte dat AfD tenminste wat leven in de brouwerij zou brengen. Dat kon ik ‘toch zeker niet echt menen?!’
“Het shamen zal mensen niet van gedachten laten veranderen. Ze zullen alleen maar bozer worden. Want ze voelen aan dat de enige categorie waarin links opereert die van schuld en schaamte is, maar dat is een religieuze categorie, geen politieke. De ironie rond dit alles is dat religie min of meer verdwenen is uit Europa, maar dat de categorieën via een zijdeur de politiek zijn binnengekomen. En het is geen manier om je land sterk te maken, om je cultuur te behouden. Europa is daarom niet seculier, zoals ik het zie. Nietzsche had helemaal gelijk dat hij zei dat ‘Europeanen de kerk wel kunnen afwijzen, maar niet de religieuze inhoud’: de gelijkheid van de mens, schuld, humaniteit. En de oplossing voor de schuld is onder andere: open grenzen. We kunnen simpelweg geen natie hebben in hun beleving.”
In Nederland schreef de inmiddels oud-theologe des Vaderlands, Janneke Stegeman, onlangs een artikel in de krant over ons ‘witte privilege’ en hoe we aan onszelf verplicht zijn dit onder ogen te komen. Dit is een vrouw die de Bijbel heeft bestudeerd. Is deze vorm van linkse schuld, waar ‘identity politics‘ volgens mij een uitwas van is, een theologisch verschijnsel?
“Ik zag dit dertig jaar geleden al aankomen. De schuldige, linkse mens is de gevaarlijkste mens op aarde in mijn ogen. Wat ze zeggen is: er zijn bepaalde mensen die onschuldig zijn, maar wij – de blanke overheerser – zijn allemaal van oorsprong schuldig.”
Dat betekent dat je je vrijwillig onder de voet laat lopen. Het haalt de individuele verantwoordelijkheid helemaal onderuit.
“Onze eigen, persoonlijke relatie met God is verplaatst naar de politieke realiteit waar het een collectief iets is geworden. En nu hebben we collectieve schuld. Dit moét stoppen. Het kan twee kanten opgaan. De Nietzscheaanse route, oftewel dat de ‘witte mens’, opgejaagd door extreem-links, zal gaan zeggen: we zijn trots op onze huidskleur en we zullen de rest onderdrukken, ofwel een hernieuwde, op het christendom geïnspireerde, route die rekening houdt met schuld maar er een oplossing voor aandraagt. Ik ben het kort gezegd eens met Nietzsches analyse – waarin hij in 1880 al de opmars van ‘identity politics‘ voorspelde – maar niet met zijn oplossing voor een a-religieuze herstart van het westen. Dat zal tot een grote ramp leiden.”
Op welke manier past de linkse liefde voor communisme en cultuur-marxisme in dit verhaal? Zijn deze begrippen bruikbaar om de huidige ontwikkelingen te begrijpen?
“We zijn al voorbij Karl Marx en aanbeland bij Nietzsche. ‘Links’ is van Marx naar Nietzsche gegaan. Marx geloofde namelijk nog in waarheid, namelijk de waarheid die bovendrijft zodra we maar ‘klasse bewustzijn’ overstijgen. Maar Nietzsche voorspelde de echte ‘identity politics’ van links die we nu zien, die niets met waarheid te maken heeft, maar alles met vernietiging van het individu en waarde op zichzelf – vanwege de schuld.”
Kan links niet voorbij zichzelf kijken en zien waar dit eindigt als ze dit pad blijven volgen?
“Ze willen dat het eindigt. Ze willen hun eigen cultuur vernietigen. Je moet dit echt onder ogen komen. Links wil alles vernietigen wat ze herinnert aan hun besmette erfenis. Daarom zit jullie geschiedenis ook weggestopt in musea en kastelen. En laten we niet vergeten dat het terecht is dat links wijst naar extreem-rechts, de mensen die bloed en bodem retoriek gebruiken en de oplossing van Nietzsche willen waarin ze zeggen: wij hebben met niemand iets te maken, wij voelen nergens schuld en schaamte over en zullen alles opnieuw overwinnen. Dat is gevaarlijk. Maar we zijn hier niet op aarde om ons tot in de eindigheid schuldig te voelen. We zijn hier om een wereld te bouwen, een toekomst waarin naties ertoe doen en cultuur ertoe doet. Er ís een alternatief ergens tussen extreem-rechts – dat wil vergeten – en extreem-links – dat in voortdurende schuld wil leven.”
Om samen een wereld te kunnen bouwen, hoe positioneer je jezelf dan in het publieke debat als criticus van links zonder extreem-rechts te motiveren die rampzalige afslag te nemen?
“Door te erkennen dat we al voorbij Marx zijn. We moeten stoppen met ‘links’ en ‘rechts’ hokjes en het noemen wat het is: de crisis van schuld. Eerst was het: links zijn de communisten en rechts zijn de bourgeois reactionairen, dat was toen. We moeten daar vanaf. We moeten in het midden gaan zitten en zeggen tegen links: luister, we laten jullie religieuze categorieën niet meer toe in de politieke sfeer, waar het gaat over grenzen, naties en goed beleid vormen. Het hoort er gewoon niet, dit vernietigt onze vrijheid.”
Dat klinkt als een collectieve therapie?
“De echte issue is schuld, dus ja.”
Dit was Deel 1 van het gesprek dat Sietske Bergsma had met Joshua Mitchell. Deel 2 volgt later deze week op ThePostOnline. Wilt u meer van dit soort interviews lezen? DONEER DAN en maak Sietkses werk mogelijk.
