Vol trots werd onlangs de sociale vlaktaks aangekondigd. Rutte III zal ervoor gaan zorgen dat er uiteindelijk nog maar twee belastingschijven zijn. Dit zou vooral een grote overwinning voor het CDA en VVD moeten zijn die daar veel voor hebben moeten weggeven in de vorm van hogere energiebelastingen en meer ontwikkelingshulp. Maar wie goed kijkt naar het huidige belastingstelsel ziet dat wij voor werkenden effectief zeven schijven hebben in plaats van de trots aangekondigde twee schijven. Deze situatie is dus verre van transparant en moet worden beëindigd zodat de burger weer weet welk beleid de gekozen politici uitvoeren.
Voor de oorzaak van dit probleem moeten we terug naar 13 november 2012. Het kabinet Rutte II verkeerde eigenlijk al in crisis voordat het echt begonnen was, de inkomensafhankelijke zorgpremie bleek een stap te ver naar links voor de achterban van de VVD. Om dat weer te repareren kwam de Motie Zijlstra/Samson die voorstelde om in plaats daarvan de heffingskortingen af te bouwen vanaf een inkomen van 20.000 euro.
Inmiddels zijn we in 2017 bij het einde van Rutte II aanbeland en ziet ons belastingstelsel eruit zoals hieronder geïllustreerd. De belastingschijven van Box 1 (die direct als zodanig aan de burger worden gecommuniceerd) staan hierin met blauw aangegeven. Het stelsel van heffingskortingen is in rood aangegeven (algemene heffingskorting) en in het geel wordt de arbeidskorting weergegeven. Samen vormen deze drie elementen de totale belastingdruk, ook wel ‘marginale druk’ genoemd. Wanneer iemand een euro meer verdient zal er bij een marginale druk van 56% slechts 44 cent netto extra te besteden zijn:
Voor alle heffingskortingen geldt dat als de verschuldigde belasting lager is dan de kortingen, deze niet wordt uitgekeerd. Een kleine uitzondering is wanneer er ook sprake is van een niet-werkende partner, maar deze regeling wordt afgebouwd. Daarom kunnen deze kortingen tot een inkomen van 6.482 euro eigenlijk worden beschouwd als een ‘belastingvrije voet’.
Daarna wordt het ingewikkeld want verschillende trajecten van op- en afbouwen van kortingen overlappen elkaar. Kort samengevat is de belastingdruk tot een inkomen van 20.108 euro relatief laag, waarna het direct oploopt tot 45.587% en in kleine stapjes zelfs een tarief van 55.6% bereikt. Maar pas vanaf 121.971 euro is het belastingtarief echt gelijk aan wat er gecommuniceerd wordt door de belastingdienst, namelijk 52%.
Het grote verschil tussen de blauwe lijn van Box 1 (het tarief wat mensen denken te betalen) en de groene lijn (wat er werkelijk moet worden betaald) komt vooral hard aan bij middeninkomens. Tussen de 20.000 en 60.000 euro moet er fors meer worden betaald.
Het ironische is dat het CDA-Kamerlid Pieter Omtzigt in 2013 al publiciteit zocht door deze truc aan het licht te brengen. Dit is nog steeds terug te lezen op zijn blog. Vier jaar later stemde zijn CDA in met het regeerakkoord en claimt nu zelfs een overwinning door de invoering van de sociale vlaktaks. Maar hebben we nu dan ook echt nog maar twee schijven?
Nee, helaas. Het probleem met de afbouw van kortingen is nu verre van opgelost. De eerste Box 1-schijf wordt verhoogd naar 36.93%, terwijl de schijven van 40.8% met 3.87% verlaagd worden, zodat ze alle drie op hetzelfde tarief uitkomen. Dat klinkt niet bepaald als een grote prestatie nadat vier jaar eerder de PvdA de VVD nog gedwongen heeft om de lasten voor middeninkomens met 8.4% te verhogen.
Tegelijkertijd veranderen er ook een aantal zaken aan de op- en afbouw van de kortingen. Allereerst wordt de algemene heffingskorting verhoogd waardoor de belastingvrije voet op 7406 euro uitkomt. Ook wordt er nog iets gesleuteld aan de arbeidskorting, wat zorgt voor een maximum wat 365 euro hoger uitvalt. Maar uiteindelijk worden beide kortingen toch weer afgebouwd. Voor de arbeidskorting gaat dit zelfs met 6%. Daardoor ontstaat er zelfs een schijf van 60.287%. Het totaal aan belastingen wordt daarmee zoals in de onderstaande figuur:
In de laatste figuur hieronder worden de situaties van Rutte I (na inflatiecorrectie), met die van Rutte II en Rutte III vergeleken. Dan zien we dat eigenlijk alleen de inkomens tussen 10.000 euro en 20.000 euro er op vooruit zijn gegaan. Voor de brede middenklasse in de samenleving verdampt het voordeel al snel door de verhogingen via kunstmatige nieuwe belastingschijven. Met Rutte III komt er weliswaar een klein goedmakertje, maar voor de hogere middenklasse is het verdwijnen van de 42%-schijf niet voldoende om het verlies van de algemene heffingskorting te compenseren. Het is dan ook niet verwonderlijk dat het CPB concludeert dat de inkomensongelijkheid weer kleiner wordt door het regeerakkoord. De zogenaamde ‘Gini-coëfficiënt’ is hier een maat voor en neemt met 2.7% af:
Nu zijn er natuurlijk verschillende politieke meningen over welk deel van de bevolking belastingverhoging of belastingverlaging zou moeten krijgen. Echter, onafhankelijk van politieke kleur kan in ieder geval worden geconcludeerd dat het belastingstelsel onder Rutte vooral veel ingewikkelder is geworden: verhogingen worden verstopt in het afbouwen van kortingen en we zijn in de loop der jaren van vijf naar zeven schijven gegaan. Zelfs met een sociale vlaktaks blijft dit aantal op zeven staan. Geen wonder dat er steeds berichten in de media verschijnen dat de belastingdienst het werk niet meer aankan.
Het zou goed zijn voor de democratie, en voor het vertrouwen in de politiek, om te stoppen met het voor de gek houden van de belastingbetaler. Ongeacht of je voor- of tegenstander van een bepaald tarief bent, het zou wel zo eerlijk zijn als het tarief ook direct zichtbaar is. De regering moet verantwoordelijkheid nemen voor haar beleid en het niet verstoppen, verhoog of verlaag daarom gewoon de schijven. Er ligt hier dan ook een mooie kans voor de oppositie om de trucs te ontmaskeren en de regering aan te sporen gewoon transparant te zijn naar de bevolking.
