Met Brexit komt er in het Verenigd Koninkrijk een interessante beweging op gang om de landbouw te hervormen. De RSA (Royal Society for the encouragement of Arts, Manufactures and Commerce) heeft een commissie in het leven geroepen om voorstellen te doen over de voedselvoorziening, de landbouw en het beheer van het platteland in de toekomst. Brexit zien ze als ‘a once-in-a-generation opportunity to transfer the way we eat and farm, and to regenerate our environment and countryside communities’. Het zou wel eens kunnen zijn dat Brexit het Verenigd Koninkrijk bevrijdt van de ellende die de Europese landbouwpolitiek heeft teweeggebracht. Misschien kunnen we er in Nederland van leren.
Er zijn op dit terrein veel tegengestelde belangen. Ook hebben de mensen op het platteland vaak en terecht het gevoel dat politici hen niet begrijpen. Daarom is het van belang dat de burgers, de politici, de industrie en de wetenschappers elkaars ervaring en expertise delen, zodat het kostbare land goed en duurzaam wordt gebruikt. De bovengenoemde commissie wil die dialoog op gang brengen en zoeken naar praktische, maar ook radicale oplossingen. De oplossing van de problemen ligt niet in nieuwe regels en nieuwe subsidies, maar eerst moet de vraag worden beantwoord welk platteland willen we, welk voedsel wensen we en hoe moet landbouw worden bedreven?
De volgende gegevens zijn evengoed toepasbaar voor Nederland. Iets minder dan een vijfde van de bevolking leeft op het platteland. We zijn van het platteland afhankelijk voor onze voeding, voor gezonde lucht en zuiver water. We genieten van de mooie landschappen, van de diversiteit van fauna en flora en we brengen er onze vakanties en een groot deel van onze vrije tijd in door.
Er zijn grote problemen. Het voedsel is niet altijd gezond. De kosten voor de gezondheidszorg ten gevolge van de obesitas-epidemie bijvoorbeeld worden geschat op zestien miljard pond, dat is meer dan tien procent van de totale kosten. De landbouwers zijn voor hun inkomen afhankelijk van subsidies, de landbouwgrond kan uitgeput raken en het milieu wordt ernstig aangetast door de landbouwproductie. De voedselvoorziening is sinds het lidmaatschap van de EU in 1973 sterk afhankelijk geworden van import en ook van buitenlandse arbeidskrachten in de Britse landbouwsector. Voor elke honderd hectare landbouwgrond in het Verenigd Koninkrijk is elders in de wereld 70 hectare nodig om aan de consumptie van de Britten te kunnen voldoen.
Deze ontwikkelingen gaan gestaag door: in 1994 produceerde het Verenigd Koninkrijk 79 procent van de eigen groenten, nu is dat 55 procent. In totaal komt 30 procent van de voeding uit de EU en 18 procent van de rest van de wereld. Van de 42 miljoen ton voedsel dat jaarlijks wordt gekocht, gaat 10 miljoen naar de afval. Arme mensen besteden, in verhouding tot hun inkomen, twee keer meer aan voeding dan rijkere mensen; 8,4 miljoen Britten hebben soms niet genoeg te eten.
Het gaat niet goed met de natuur. Ondanks Europese subsidies om het milieu te beschermen is er geen significante verbetering opgetreden. Ondanks dat een vierde van het land beschermd is door nationale en internationale wetgeving, zijn 1057 soorten dieren in het Verenigd Koninkrijk met uitsterven bedreigd. Het Britse landschap staat bij toeristen zeer goed aangeschreven, maar de schijn bedriegt. De kwaliteit van het milieu staat onder hoge druk. De afgelopen veertig jaar is het aantal vogels op het platteland gehalveerd en het aantal bijen daalde met veertig procent.
Een laatste aspect dat aangepakt moet worden is de enorme impact op het milieu door de landbouw. De landbouw is verantwoordelijk voor 30 procent van het broeikasgas en voor 70 procent van het waterverbruik. In de gehele wereld is de laatste veertig jaar een derde van de vruchtbare grond aan erosie of ten gevolge van vervuiling verloren gegaan. De helft van de antibiotica wordt in de veeteelt en pluimveehouderij gebruikt met ernstige gevolgen voor de resistentie bij mensen.
De RSA-commissie stelt zich tot taak een mandaat voor verandering te ontwikkelen dat breed wordt gedragen. Het landbouw- en natuurbeleid moet rechtvaardiger worden en beantwoorden aan de verwachtingen en waarden van de burgers. Er moeten duidelijke en praktische oplossingen uitgedokterd worden, vanuit diverse perspectieven en gebaseerd op de nieuwste wetenschappelijke inzichten. Inspraak van burgers, waaronder de 29.000 actieve leden van de RSA, en van alle betrokken partijen krijgt prioriteit. Interessant is ook dat de commissie nauw zal samenwerken met de drie regio’s van Engeland (Noord-West, Zuid-West en Oost-Engeland), met Wales, Schotland en Noord-Ierland, zodat rekening gehouden zal worden met de specifieke noden en wensen van elke regio. Een interimrapport van deze commissie verschijnt in het najaar van 2018 en het definitieve rapport in het voorjaar van 2019.
Dit initiatief van de Royal Society legt een wetmatigheid bloot die we op een hoger niveau kunnen toepassen: hoe abstracter het beleidsniveau, hoe minder de verantwoordelijkheid bij de burgers wordt gelegd, met als resultaat dat weinig of niks daadwerkelijk gebeurt. Het onderwijs wordt kapot gemaakt door alle bestuurlijke bemoeienis van bovenaf. Ons platteland gaat naar de knoppen doordat machtige lobby’s het Europees beleid bepalen en de gewone boer geen eigen initiatief kan nemen. De C02 uitstoot neemt almaar toe, ondanks alle klimaatverdragen van de Verenigde Naties. Willen we op de gevolgen van de klimaatverandering aangepast reageren, dan zullen de burgers eerst zelf hun gedrag moeten veranderen. Daar moet dan ook de verantwoordelijkheid worden gelegd en niet bij organisaties die vervreemd zijn van de gewone man. Nu lijkt het alsof de internationale organisaties het voor ons zullen oplossen. Dat is niet zo: ieder van ons moet zijn verantwoordelijkheid opnemen.
Ik wil deze wetmatigheid voor de duidelijkheid verwoorden in drie brutale stellingen:
