Grote verbazing op 24 september jl. toen bleek dat 12,6 procent van de Duitsers een kruisjes had gezet bij de rechts-populistische partij AfD. Maar theorieen waren er genoeg: De Oost-Duitse man werd als prototype van “de” AfD-stemmer opgevoerd. Hij zou eenzaam zijn, depressief, er zouden te weinig vrouwen voor hem zijn. Werkloos, xenofoob en sceptisch tegenover elke vorm van vooruitgang en modernisering. Een ‘deplorabel’ dus.
Die theorie lijkt nu door het Jenaer Instituts für Demokratie und Zivilgesellschaft weerlegd. De nieuwe studie, die dinsdag werd gepubliceerd, keek naar politiek-culturele contexten, sociaal-demografische aspecten zoals leeftijd, opleidingsniveau, bevolkingsdichtheid en migraties. De basis voor de evaluaties waren gegevens van 238 West- en 61 Oost-Duitse kiesdistricten.
Volgens de auteurs van de studie schiet het argument van ‘het economisch afhankelijke Oosten’ tekort. Ook in kiesdistricten met middelhoge en hogere inkomens blijkt de AfD veel kiezers te hebben gemobiliseerd. De theorie van de gefrustreerde “Moderniserungsverlierer” (zeg maar de Duitse ‘deplorabel’) zien de wetenschappers weerlegd in hun cijfers – of geeft op zijn minst ‘een vertekend beeld’.
Zelfs daar waar de werkloosheid sinds 2013 is gedaald en de inkomens gestegen, hebben velen op de AfD gestemd. De wetenschappers schrijven dit ook toe aan de regionale en lokale invloed van de rechts-nationalistische NPD (‘Nationaldemokratische Partei Deutschlands’) die landelijk nooit de kiesdrempel van 5 procent haalde. De NPD zou met de discussie over hoe de samenleving zou moeten zijn (open, pluralistisch en liberaal of homogeen en nationalistisch) de weg hebben vrijgemaakt voor de AfD.
‘De nationale positie werd salonfähiger’, zeggen de onderzoekers ook. ‘De sleutel tot het verkiezingssucces van AfD is de succesvolle inmenging in dit conflict: van hier uit is het de partij gelukt in veel grotere mate dan de NPD hiervoor, verkiezingsgroepen aan te spreken. De oorzaak voor de ‘ruk naar rechts’, wordt in het onderzoek niet verder toegelicht.
De wetenschappers zien verder de vluchtelingencrisis niet als de trigger voor het succes van de AfD. Het was slechts een gelegenheid om langere bestaande ambities tot uitdrukking te brengen, zeggen ze.
Opvallend is ook dat het onderzoek de veel voorkomende aanname onderuit haalt dat mensen die AfD kiezen in gebieden wonen waar weinig mensen met een migratieachtergrond wonen. De cijfers weerleggen dit niet alleen, ze tonen het tegenovergestelde: waar veel migranten wonen, kiezen vooral veel mensen voor de AfD.
