‘”Op dit afgelegen eiland, in dit afgelegen dorp speelt, voor één avond een feest, dat zijns gelijke nauwelijks kent”, schreef Telegraaf-redacteur J.W.F. Weremeus Buning kort na de oorlog in zijn wonderlijke getijdenboek Langs ‘s-Heren Wegen. Het eiland waarnaar de auteur verwijst is Ameland.
Gezegend met de hoogste zandduinen van het waddengebied, vormt het eiland een populaire vakantiebestemming voor ontredderde ontheemden die de Randstad een weekje willen vergeten. Maar alles is niet wat het lijkt. Ameland is ook het eiland van Sunneklaas, niet te verwarren met dat door ophef geplaagde jutezakfeestje dat elke 5 december haar hoogtepunt bereikt op het snelgekwetste vasteland. In Ameland daarentegen nemen ze geen gevangenen en grijpt men terug naar inwijdingsplechtigheden uit een tijd toen goedbedoelende bisschoppen nog door bijlen werden verwelkomd aan de kade.
Een korte introductie voor niet-eilanders. Conform allerlei onnaspeurbare reglementen worden elke 5 december stipt om vijf uur alle lichten op het eiland gedoofd, waarna de mannen, onherkenbaar gecamoufleerd door kapotenge doodsmaskers en zo mogelijk nog engere lange mantels, erop uit trekken met bezems, knuppels en stokken om de straten schoon te vegen van ongenodigden, vrouwen en kinderen. ”Als groote witte vogels ziet men hen door den grijzen avond gaan”, aldus een rapporteur aan het begin van de vorige eeuw. ”Het zijn niet meer de gewone jongens en mannen, die je zoo goed kent; ze voelen zichzelf ook anders en gehoorzamen aan overoude overlevering. Soms gaan ze sluipend gebogen onder langs een hek om dan opeens vlak voor je met vervaarlijk gebrul op te rijzen.”
Als er onverhoopt een vrouw wordt gegrepen, wacht de ongelukkige een flinke dosis praegristelijk knuppelgenot.
Dat een aanvaring met Sunneklaas geen vrijblijvend genot is, weet ook een andere getuige: ”Een enkele maal verkleedt een meisje zich, maar dat is erg gevaarlijk. Want als ze ontdekt wordt, is de straf zwaar; ze wordt – en niet voor de grap! – geranseld met de knuppels, tot ze naar huis vlucht.”
Geen derdegolfsfeminist die de dramvlag waagt te hijsen op Ameland, tenzij het haar behaagt om bevrucht te worden door een of meerdere sunneklazen met een slok op, al dan niet met behulp van een ”stevige knuppel en een versierde hoorn, hetzij een rechte toeter of een oude buffelhoorn“.
En geen vrome diender die een vinger naar haar zal uitsteken. Sterker: tijdens Sunneklaas gaat ook oom agent gemaskerd door de straten op jacht naar deernes. Terwijl de ‘sunneklazen’ zich boosdronken door het duister begeven, dienen de overige eilanders hun ramen te blinderen op straffe van openlijke geweldpleging. Zodra er ook maar een spatje licht door een kier naar buiten valt, wordt de ruit stukgeslagen en de bewoner afgerost.
Een onderzoeker die in 1948 getuige was van het sunneklaasfeest meldt: ”In stikkeduister wandelde daar een eenzaam, rijk gemanteld, groengouden spook langzaam voort, zijn stok ratelde over de stenen. Elders stonden twee van deze verschijningen tegenover elkaar te grommen als kwade katers en er was verder in geen velden of wegen een mens te zien.”
Sinterklaas meets Children of the Corn zeg maar, en een recept voor kwetsend als ik er ooit een zag, niet in de laatste plaats vanwege de bijzondere verordening die tijdens de eilandfestiviteiten van kracht is, namelijk het verbod op vrouwen om zich na vijf uur des middags op straat te begeven. Hoe inclusief is dát!
Wat leert Ameland ons? Ameland leert ons onder meer dat hoogoplopende grootstedelijke sensitiviteiten rondom Sinterklaas volledig voorbijgaan aan de Amelander, die elke aanval op zijn gekoesterde traditie niet met ”frames” maar knuppels pleegt te beantwoorden. Ameland leert ons dat de ”tradities veranderen”-mantra niet opgaat voor heel Nederland, dat het altijd erger kan, en dat een middernachtelijke excursie naar Ameland voor gans wajongend Amsterdam-Zuidoost helemaal zo’n slecht plan nog niet is, al dan niet te droppen boven het waddeneiland in eenen jutenzak, en dat een gekrenkt rechtvaardigheidsgevoel nog altijd beter is dan een afranseling in het donker.
