Het sneeuwt in Amsterdam. Een perfecte reden om te doen alsof de duizenden lokale D66-leden wel geïnteresseerd zijn in Europese identiteit, maar dat ze door het weer helaas niet konden komen. Vrijdagavond spreekt D66-Europarlementariër Sophie in ‘t Veld in VondelCS over haar onlangs verschenen boek Een Europees ID. Er worden stoelen weggehaald want anders ziet de zaal er wel erg triest uit. Een aanwezige uit Utrecht laat zien dat je de sneeuw wél kunt trotseren als dit thema je echt boeit. Daar is bij D66 op twintig mensen na dus totaal geen sprake van.
Sophie is al jaren bezig met een moeilijke missie. Ze zit al sinds 2004 in het Europees Parlement en verkondigt met een niet-aflatende energie het Europese ideaal. Niet iedereen is even enthousiast, zelfs niet bij D66. Net voor deze bijeenkomst dineert Sophie met enkele lokale D66’ers. Aanwezig zijn het populaire Amsterdamse raadslid Marijn Bosman, het onbekende raadslid Hans Glaubitz, de door leden omlaag gestemde kandidaat Sjoerd Warmerdam, de politiek assistent van de D66-wethouder en de lokale D66-voorzitter. De lokale partijtop is dus net als de leden grotendeels thuisgebleven.
Het beperkte enthousiasme is vreemd. Een betere vertegenwoordiger dan Sophie is er voor D66 niet: ze doet ertoe als vicevoorzitter van de liberale ALDE-fractie. Ze is de rechterhand van Guy Verhofstadt en staat hoog op lijstjes van invloedrijke Europarlementariërs. De eurofiele Sophie is gehaat bij alle eurosceptici, maar eigenlijk is dat onterecht: qua standpunten is niemand in Brussel zo consistent en transparant als zij. En hoewel haar agenda absoluut eurofiel is, schroomt ze niet de problemen van de EU te benoemen. Wel voorzien van een Europese oplossing natuurlijk.
Als Sophie over Europese identiteit spreekt, vergeet je soms dat een politica aan het woord is. Soms klinkt ze eerder als een sociale wetenschapper die uitlegt hoe ingewikkeld maatschappelijke ontwikkelingen en identiteiten in elkaar zitten. Eigenlijk is de hele EU een heel ingewikkeld ding, weet Sophie: er is binnen de EU sprake van ‘diversiteit’. Anderen noemen dat ‘verdeeldheid’, maar die is overal, vertelt ze. Als in Nederland dertien fracties in het parlement zitten, zeggen we dat er verschillende meningen zijn, niet dat er ‘verdeeldheid’ is.
Ondanks onze diversiteit zijn we in Nederland een eenheid, doceert Sophie, en zo is het in Europa ook. Het enige punt is dat de mensen vertrouwen moeten krijgen in Brussel. Dit veronderstelt dat we eerlijk zijn over wat de EU is: een politieke unie en een waardengemeenschap. Dit betekent dat er ook een Europese identiteit bestaat en voor zover die er nog niet is, is die in ontwikkeling, lijkt Sophie ons te willen zeggen. Niets is statisch, ook identiteiten niet en er komen altijd ‘nieuwe tijdperken’ aan. Er is dus nog hoop.
Dan vertelt Sophie iets interessants: er zijn wel allerlei mensen die roepen dat er geen Europese waardengemeenschap bestaat, maar juist eurosceptici en populisten erkennen deze gezamenlijkheid. Populisten verbinden de redding van de natiestaat met het beschermen van traditionele waarden. Als je traditionele, homofobe en seksistische waarden in twijfel trekt, vinden populisten dat je hun identiteit aantast, zegt Sophie. Daarom willen populisten graag het homohuwelijk via de EU verbieden. Een waardengemeenschap dus.
Zo bezien is het ontstaan van de Europese identiteit dus eigenlijk al vergevorderd: zelfs bij populisten heeft deze wortel geschoten. Toch is er nog veel weerstand, lijkt het Amsterdamse raadslid Hans Glaubitz te willen zeggen. Hij houdt een pleidooi voor een Europa van meerdere snelheden: ambtenarentaal voor een EU waarin landen in wisselende combinaties samenwerken. Dit is precies het omgekeerde van wat Sophie en D66 bepleiten: een EU waarin alle regels in alle landen gelden, ook als sommige landen er niets in zien of er ronduit tegen zijn.
Het is makkelijk deze ‘verschillende snelheden’ als oplossing te zien voor weerstand tegen de EU. Brexit is niet meer nodig, want het Verenigd Koninkrijk kan per thema bekijken of ze mee wil doen. Er is geen probleem met Polen waar de EU van buitenaf de onafhankelijke rechtspraak probeert te redden. Dat zal nooit lukken als de Polen dat niet zelf steunen. In een EU van meerdere snelheden zal Polen zich afmelden voor de door Sophie gewenste EU-democratie-check. En ga zo maar door.
Met verschillende snelheden komt er meer gelaagdheid en verscheidenheid in de EU en neemt de weerstand af. Sophie legt meteen met bestuurlijke argumenten uit dat dit idee onwenselijk is. Deze kans om de Europese identiteit nog gelaagder en diverser te maken, daar moet ze niets van hebben.
