Manfred Gerstenfeld staat internationaal bekend als expert op het gebied van antisemitisme in West-Europa. Naar aanleiding van de aanslag op het koosjere restaurant HaCarmel in Amsterdam, vraag ik hem naar zijn visie op de recente ontwikkelingen in Nederland.
Met de vernieling van restaurant HaCarmel in Amsterdam kwamen een aantal dingen samen. De aanleiding was Trumps standpunt over Jeruzalem en het was een aanslag door een islamitische immigrant. Welke van deze factoren is volgens u op dit moment de belangrijkste?
“De massale immigratie, zonder behoorlijke selectie, uit islamitische landen is de grootste ramp die de Joodse gemeenschap de afgelopen vijftig jaar is overkomen. Er heeft een enorme immigratie plaatsgevonden naar Nederland en West-Europa. Onderzoeken tonen aan dat in deze landen – inclusief Turkije en Marokko – de grote meerderheid van de bevolking antisemitisch is. West-Europa is dus een belangrijke importeur van antisemieten.”
Zeven jaar geleden publiceerde u het boek ‘Het verval. Joden in een stuurloos Nederland’, waarin u de precaire positie van Joden in Nederland beschreef. Is er sindsdien veel veranderd?
“De situatie van de Joden in Nederland is verder verslechterd in de afgelopen jaren. Dit zie je voor een deel terug in de noodzaak van politiebeveiliging en bewakingscamera’s in de omgeving van Joodse scholen en instellingen. Dat was zeven jaar geleden niet zo.
“Max Pam schreef daar deze week ook nog over in de Volkskrant; hoe hij zich verbaast over de strenge beveiliging van een synagoge en een Joodse school die worden beveiligd als een fort. Als ik terugdenk aan mijn jeugd, toen ik in Amsterdam op de Joodse HBS zat; daar was helemaal geen beveiliging. Als er gebeld werd deed de conciërge open zonder eerst te kijken wie er buiten stond. Dat is nu ondenkbaar.”
U noemde in een eerder gesprek de ‘demonisering van Israël’. Wat bedoelt u daarmee en wat heeft het te maken met antisemitisme?
“De demonisering van Israël is op dit moment de belangrijkste uitingsvorm van antisemitisme. Een peiling door de Universiteit van Bielefeld uit 2011 toonde aan dat in Nederland 38% van de bevolking denkt dat Israël er op uit is om de Palestijnen uit te roeien. Daarmee scoort Nederland nog laag in vergelijking met andere Europese landen. Dat is een duivels beeld van Israël en als dit beeld zou kloppen, zou er nu geen Palestijn meer in leven zijn. En toch is dit beeld van Israël wijdverbreid in Europa en ook in Nederland.”
Is dat haat tegen Israël of sympathie voor de Palestijnen?
“Er is onder niet-moslims nauwelijks sprake van sympathie voor de Palestijnen. Ze steunen de Palestijnen omdat die tegen Israël zijn.”
Antisemitisme vind je in vrijwel alle Europese landen. Zijn er ook vormen van antisemitisme die typisch Nederlands zijn?
“Typisch voor Nederland is de opkomst van islamitische politieke partijen als DENK en Nida. Deze partijen geven uiting aan antisemitisme, vooral in de vorm van Israël-kritiek. Turkse politici als Kuzu en Özturk kwamen, voorzover ik weet, nooit naar buiten met anti-Israëlische en anti-Joodse opvattingen, toen ze nog in de PvdA zaten. Je hoorde überhaupt nauwelijks van ze. Ze waren gebonden aan de partijlijn.
“Nu hoor je Özturk spreken over “de lange arm van Israël en de Joden”. Denk ook aan Abdoe Khoulani, het raadslid in Den Haag die over Israëlische scholieren tweette: ‘Zionistische terroristen in wording gewoon keurig op bezoek bij de SGP. Dit zijn de toekomstige kindermoordenaars en bezetters.’ Antisemitisme wordt zo meer openlijk door politici uitgesproken. Het Openbaar Ministerie vindt dit soort haatspraak niet strafbaar.
“Een andere typische Nederlandse vorm is het voetbal gerelateerde antisemitisme. Leuzen als ‘Hamas, Hamas, Joden aan het gas’ in de voetbalstadions, klinken na een tijdje ook ook door in de publieke ruimte. Die spreekkoren klonken ook tijdens een anti-Israël demonstratie in 2009 waar Harry van Bommel en Sadet Karabulut van de SP aan deelnamen.”
Als we even verder kijken dan Nederland, welk Europees land baart u de meeste zorgen?
“Ik vind het moeilijk te zeggen over welk West Europees land ik me de meeste zorgen maak. Na de enorme instroom van vooral islamitische vluchtelingen is Duitsland heel problematisch geworden. Een recente studie van het American Jewish Committee toont dat aan. En in Frankrijk is de situatie al heel lang problematisch. In Duitsland is de situatie acuut geworden door de beslissing van Merkel om de grenzen open te zetten. In Frankrijk is antisemitisme tegenwoordig wijdverspreid. De meeste moorden van Joden in Europa door moslims hebben daar plaatsgevonden.”
Wat speelt er dan in Frankrijk?
“Nou, zo’n aanslag op een restaurant in Amsterdam, daar draaien ze daar hun hand niet voor om. In Frankrijk zijn gewoon bendes van moslim-hooligans actief die het voorzien hebben op joden. Dit begon al enigermate vanaf de tweede intifada in 2000. Oorspronkelijk werden daar antisemitische incidenten vaak als vandalisme geregistreerd, dus kwamen ze niet terug in de statistiek.
“En zo zijn er al heel wat aanslagen op joden geweest. Denk aan de Marokkaan die in 2014 werd opgepakt omdat hij een aanslag voorbereidde op een synagoge. De overval op het Joodse echtpaar Blog waar de daders ‘Allah Akhbar’ riepen. Van de ergste gevallen zijn de daders moslim. Ik kan ook geen enkel voorbeeld bedenken dat in Europa in deze eeuw een Jood werd vermoord uit ideologische motieven door een niet-moslim.”
Antisemitisme werd traditioneel met rechtse politiek geassocieerd. Tegenwoordig zien we juist dat rechtse partijen zich solidair verklaren met Israël, of zich als pleitbezorgers opstellen van de Joodse gemeenschap. Hoe kijkt u hier tegenaan?
“Voor mij is het duidelijk dat vooral linkse partijen in Europa haat verspreiden tegen Israël. En vele Sociaal Democratische partijen lijken in dit opzicht op elkaar. Voor rechtse en nationalistische partijen is dat anders. Die verschillen sterk van land tot land. In de Oostenrijkse FPÖ zitten neonazi’s, terwijl dat bij de PVV geen rol speelt. In de PVV-fractie zit het enige actieve Joodse kamerlid, Gidi Markuszower. Je moet wel onderscheid maken tussen Israël en de Joodse gemeenschap. De Joodse gemeenschap in Nederland heeft heel veel last gehad van de PVV vanwege hun standpunt over de rituele slacht.”
Eén van uw boeken over antisemitisme heeft als intrigerende titel ‘Behind the humanitarian mask.’ Wat is het verband tussen humanitaire politiek en antisemitisme?
“In dat boek introduceer ik de term ‘humanitaire racist’. Dat is iemand die Israël aanvalt, maar zwijgt over de enorme misdadigheid die uit de Arabische wereld komt en uit een deel van de islamitische gemeenschappen in Europa. De Scandinavische landen zijn hier voorbeelden van, tegenwoordig vooral Zweden. Malmö, in het sociaal-democratische Zweden, is de antisemitisme hoofdstad van Europa.”
U heeft al veel gepubliceerd over antisemitisme. Is er nog een onderwerp dat naar uw mening nog onderbelicht is en waar u nog wel eens willen schrijven?
“Eigenlijk is alles onderbelicht. Na de oorlog dacht men dat ook het antisemitisme was gestorven in de Holocaust. Er was nauwelijks interesse in hedendaags antisemitisme. De Technische Universiteit Berlijn is nog steeds de enige universiteit in Europa met een onderzoeksinstituut over antisemitisme van enig belang.
“Er zijn nog zoveel dingen die gedaan moeten worden. De ontwikkeling van het anti-Israëlisme in Nederland bijvoorbeeld of de vele vormen van antisemitisme in Duitsland. Ik ben nu te oud om deze ideeën nog uit te werken.”
