De Helderse gemeenteraad verkleinde jaren geleden haar eigen bewegingsruimte door – samen met de provincie Noord-Holland – Zeestad in te stellen: een externe afdeling stadsontwikkeling die als taak kreeg grootschalige stadsvernieuwing uit te voeren. De gemeenteraad heeft bar weinig mogelijkheden om de activiteiten van Zeestad tegen te houden en dat is altijd de bedoeling geweest. De Helderse gemeenteraad is het immers nergens over eens en heeft aan de lopende band intern ruzie. Het leek iedereen daarom in 2008 beter de stadsvernieuwing niet onder de gemeente te laten vallen.
Zo werd de democratie halfslachtig uitgeschakeld: de gemeenteraad besloot over een plan dat Zeestad moest uitvoeren. Tijdens de uitvoering hebben de raadsleden er nog maar weinig controle over. Het probleem zit in de constructie van Zeestad: de gemeente Den Helder heeft maar de helft van de aandelen. De gemeenteraad kan de wethouder oproepen allerlei verzoeken te doen aan Zeestad – bv. andere gebouwen neer te zetten of de openbare ruimte anders in te richten – maar de kans is groot dat de wethouder met lege handen terugkomt.
De provincie heeft namelijk de rest van die aandelen. Het provinciaal beleid wordt bepaald door de door burgers gekozen provinciale statenleden. Aangezien de provincie deels eigenaar van Zeestad is, krijgen de statenleden er een taak bij. Formeel moeten zij controleren wat de provincie met haar aandeel in Zeestad doet en of het geld goed wordt besteed. Een criterium zou kunnen zijn of het geld besteed wordt conform de wensen van de provinciale staten zelf, al hebben zij net als de Helderse gemeenteraad een probleem: de provincie is maar half eigenaar.
Hoe vullen de provinciale statenleden deze rol in? Een statenlid schuift tijdens ons interview op haar stoel. Ze weet niet precies wat Zeestad doet. Het is haar portefeuille niet en ze hoort er eigenlijk nooit wat van. Er is bij haar weten nooit provinciaal debat over Zeestad geweest. Er is ‘geen actieve controle’. Er is lang geleden ooit provinciaal geld in Zeestad gestopt en in 2018 moet alles af zijn. Zeestad is een van de vele organisaties waar de provincie geld in heeft gestoken. ‘Het is maar een heel klein stukje van de provincie-begroting’, zegt ze. Dat klopt, maar het blijft een onderdeel.
De uitspraken van dit statenlid geven een helder beeld: de provinciale staten doen in dit geval helemaal niets. Dat blijkt ook uit de reacties van andere statenleden op de vraag van uw verslaggever of zij Zeestad controleren. Er komen allerlei vriendelijke mailtjes terug dat men het uit zal zoeken, bv van SP en VVD. Zij waren er dus niet erg mee bezig. Soms komt er helemaal geen reactie, zoals bij het CDA. SP en VVD reageren nooit meer wat hun interne zoektocht heeft opgeleverd. D66 lijkt het meest eerlijk. De provinciale statenfractie laat weten:
“De deelneming [in Zeestad, CA] heeft als doel om de stadsvernieuwing van Den Helder te ondersteunen. (…) Tot nu toe heeft D66 geen aanleiding gezien voor politieke actie omdat de beoogde doelen met onze investeringen gehaald lijken te worden.”
In het meest positieve geval – D66 – kijken de provinciale statenleden naar de jaarverslagen en begrotingen. Maar wat Zeestad inhoudelijk doet en of dat een relatie heeft met wat de Helderse bevolking wil of wat goed is voor Den Helder, bekijken ze niet. Een statenlid suggereert dat het vooral de taak van de Helderse gemeenteraad is te bepalen welke gebouwen waar in Den Helder moeten staan. Dat klinkt logisch en aannemelijk, maar omdat de provincie de helft van de Zeestad-aandelen heeft, kan de Helderse gemeenteraad dat nog maar nauwelijks zelf bepalen. Dan zijn we weer terug bij de provincie.
Een provinciale statenlid verdedigt zich nog door te stellen dat de provincie in heel veel organisaties participeert of mede-eigenaar is. Het statenlidmaatschap is een parttime functie en men kan er niet aan beginnen al die participaties uitgebreid te controleren, zo is haar stelling. De statenleden gaan pas iets doen als er aanleiding toe is. Dat kan zijn als Zeestad verlies maakt en de provincie haar portemonnee moet trekken of als er tips binnenkomen. Zie hier de draai die meerdere statenleden maken: heeft uw verslaggever wellicht aanwijzingen dat er iets mis gaat bij Zeestad?
Zie hier incidentenpolitiek in het kwadraat. Er zijn geen aanwijzingen dat het mis gaat bij Zeestad. Dat is ook wat er misgaat: er zijn geen incidenten en dús doen de provinciale staten niets. Zij willen zich er eigenlijk alleen voor inzetten als er wél incidenten zijn. Die moeten anderen dan maar melden. Zelf controleren ze Zeestad zo goed als niet.
Tot aan de gemeenteraadsverkiezingen in maart is er twee keer per week: Chris Aalberts in Den Helder. Een serie over de gemeentepolitiek van de marinestad en wat de rest van Nederland daarvan kan leren.
