Er bestaan veel theorieboekjes over gemeentepolitiek. Die vertellen dat de gemeenteraad het hoogste orgaan van de gemeente is en dat deze drie taken heeft: het bestuur controleren, het volk vertegenwoordigen en kaders stellen. Hoe die taken precies opgevat moeten worden is vaag, maar een van deze taken springt er qua vaagheid wel uit: de kaderstellende rol van de raad. Burgemeester en wethouders besturen en gaan over de details, maar ze moeten binnen de hoofdlijnen blijven die door de gemeenteraad zijn vastgesteld.
Hoe moeilijk het is om hoofdlijnen en details van elkaar te onderscheiden, kunnen we zien in Den Helder. Daar wordt de komende tijd het stadhuis gerenoveerd. Logisch zou zijn: het college van burgemeester en wethouders maakt een plan, de gemeenteraad keurt dat plan – eventueel na wat aanpassingen – goed en dan gaat het college weer aan de slag. Als het allemaal totaal in het honderd loopt, bijvoorbeeld omdat de renovatie veel meer geld kost dan begroot, komt de gemeenteraad weer in beeld.
Zo gaat dat in Den Helder dus niet. Na een jarenlange discussie besloot de gemeenteraad het stadhuis te renoveren. Die beslissing werd genomen met een nipte meerderheid van één zetel. Het meest opvallende: op de Stadspartij na waren alle coalitiepartijen tegen. De coalitie moet nu een besluit uitvoeren waar ze in meerderheid niet achterstaat. Opstappen zou logisch zijn geweest, maar de coalitie bleef zitten. De oplossing? Een raadscommissie voor de renovatie van het stadhuis. Er zitten alleen raadsleden in die voor de renovatie waren.
De raadscommissie bemoeit zich intensief met de renovatie in plaats van op afstand te blijven. Verschillende Helderse aannemers lieten de gemeente weten de renovatie niet te willen uitvoeren. De raadscommissie stuurde daarom een brief terug waarin de leden klagen over het gebrek aan medewerking. Zie hier het probleem van een gemeenteraad die zich met de details bemoeit: zowel het college als de raad spelen nu een rol bij de aanbesteding. Bij missers kunnen de gemeenteraad en het college elkaar de schuld geven.
De situatie zou normaliter overzichtelijk zijn met duidelijk afgebakende taken, maar in Den Helder loopt alles door elkaar. Wethouder Kos van de Stadspartij overlegt met de commissie over de renovatie. Volgens een oud-raadslid laat het bestaan van de commissie zien dat de gemeenteraad het college niet vertrouwt. De commissie kijkt mee bij het programma van eisen en houdt zich zelfs bezig met welk bedrijf de opdracht krijgt. Als het allemaal misgaat, kan de raad het college wel wegsturen, maar niet haar eigen commissie.
En dat het mis zal gaan, wordt nu al voorspeld. Het probleem: de commissie heeft geen verstand van renovaties. ‘Negen miljoen en geen cent meer’, zou het aanvankelijk gaan kosten, maar dit is nu al ruim vier miljoen meer. En dan is de renovatie nog niet eens begonnen. Een ambtenaar zegt dat sommige raadsleden verbaal wel sterk zijn, maar dat ze het proces gewoon niet onder controle hebben: ’De commissie zegt dan: ja, er moet een klimaatinstallatie komen voor acht ton, want wij luisteren naar de OR. De omwonenden krijgen last, het kost geld om dat te verhelpen. Meer werkplekken betekent meer geld. Daar kunnen wij als commissie niks aan doen.’
De voorstanders van de renovatie hadden simpelweg geen idee wat een renovatie kost.
Zo gaat het steeds. Een ambtenaar briest dat men aanvankelijk dacht dat de ambtenaren tijdens de renovatie wel op hun werkplek konden blijven zitten. Dat bleek niet te kunnen en zo kwam er weer negen ton bij. Het wordt alleen maar erger, denkt hij. ‘Bouwen is oorlog’, zegt een expert. Aannemers schatten de kosten bij het inschrijven op een aanbesteding te laag in en dan komen er later ‘meerkosten’. Straks moet de gemeenteraad bij elke kostenoverschrijding toestemming geven. Asbestsanering levert vrijwel altijd meerkosten op.
Hoe dat gaat? Als de kozijnen straks worden vervangen komt men misschien een richel asbest tegen. Dat kun je pas zien als de renovatie al is gestart. Er is dan een asbestsaneerder nodig. Misschien zijn de kozijnen slechter dan gedacht en moeten ze toch vervangen worden. Dat kost dan weer een paar ton. De raadscommissie zit er zo dicht bovenop dat ze nooit meer het college de schuld kan geven maar ook zelf verantwoordelijkheid draagt. Als iedereen verantwoordelijk is, is niemand verantwoordelijk.
Dat is dan ook de reden waarom de theorieboekjes over gemeentepolitiek zeggen dat de gemeenteraad zich niet met de uitvoering van dit soort zaken moet bezighouden. Misschien is het een idee als de Helderse raadsleden die boekjes eens lezen?
Tot aan de gemeenteraadsverkiezingen in maart is er twee keer per week: Chris Aalberts in Den Helder. Een serie over de gemeentepolitiek van de marinestad en wat de rest van Nederland daarvan kan leren.
