‘In Den Helder gebeurt vaak niet wat mensen wel willen, maar wel wat mensen niet willen,’ briest het raadslid. Het is zijn politieke inspiratie: wie trekt er in Den Helder nou eigenlijk aan de touwtjes? Sinds hij in de gemeenteraad zit is het hem steeds duidelijker geworden: de partijen in de gemeenteraad zouden worden aangestuurd door partijen erbuiten. Er zijn allerlei organisaties die afhankelijk zijn van de gemeente, met name in financiële zin, maar waar de gemeenteraad niet of nauwelijks zeggenschap over heeft.
Het aantal organisaties waar de gemeenteraad in Den Helder weinig over te zeggen heeft is inderdaad indrukwekkend. Al deze organisaties zijn verschillend en ook de zeggenschap van de gemeenteraad verschilt per geval. Soms gaat het om verzelfstandigde organisaties zoals die al decennialang in overheidsland in de mode zijn. Een voorbeeld is Port of Den Helder, een overheids-NV die geheel in handen is van de gemeente. Het is sinds 2013 de opvolger van het gemeentelijk havenbedrijf. De gemeenteraad staat op afstand: er wordt verantwoording afgelegd aan de wethouders.
Vooral lokale partijen maken zich er druk over. Het probleem: dit soort organisaties hoeven zich niets van de gemeente aan te trekken, maar ‘gebruiken de gemeente wel als pinautomaat’. Een voorbeeld is als zo’n organisatie met een geflopt project zit. Kooyhaven is een voorbeeld. Deze vrijwel lege haven werd aangelegd met gemeenschapsgeld en de gemeenteraad kon daar maar weinig aan doen. Wellicht zou dit niet zo erg zijn als dit de enige organisatie zou zijn waar de gemeente wel aan meebetaalt, maar waar de gemeenteraad niets over te zeggen heeft.
Een ander voorbeeld is schouwburg De Kampagne: geen onderdeel van de gemeente, sinds deze tien jaar geleden werd geprivatiseerd. Wel is De Kampagne financieel afhankelijk van de gemeente sinds de instelling naar het voormalige haventerrein werd verplaatst en de bezoekersaantallen naar beneden gingen. Er ontstonden tonnen tekorten die door de gemeente moesten worden aangevuld. In theorie kan de gemeenteraad zeggen dat ze geen geld voor de schouwburg over heeft, maar dan gaat die failliet. En dus gaat er extra geld heen.
Zie hier de reden voor roddels over en verdenkingen van complotten, corruptie en vriendjespolitiek. In de Raad van Toezicht van De Kampagne zit de moeder van een medewerkster van de schouwburg. Dat moet volgens sommige Helderse politici wel vriendjespolitiek zijn: de Raad van Toezicht heeft zitten slapen omdat dat in het belang van de familie was. Bij Port of Den Helder is er ook zo’n verhaal: de plaatsvervangend directeur is de echtgenoot van een oud-wethouder. Daar is de roddel al: van onafhankelijke toetsing van wat er in de haven gebeurt, kan sowieso geen sprake zijn.
Er zijn meerdere van dit soort organisaties waar de gemeente geen directe zeggenschap over heeft. Zeestad is de belangrijkste: een projectorganisatie die de stadsontwikkeling bestiert. De gemeenteraad betaalt wel maar gaat niet over de uitvoering. Op dezelfde manier is er een organisatie die de oude haven zelfstandig runt: Willemsoord BV. Op de vraag van uw verslaggever aan Willemsoord BV wat de exacte relatie met de gemeente is, komt tot twee keer toe geen antwoord. Toen Willemsoord verlies maakte, kwam dat eveneens voor rekening van de gemeente.
Port of Den Helder zegt twee keer de afspraak met uw verslaggever af.
Zo bouwt de frustratie zich bij lokale partijen op. Zij kunnen niets besluiten over deze organisaties, behalve om in het geval van verliezen geen geld neer te leggen. Dat is vaak geen optie omdat de organisaties dan failliet gaan. De onvrede is invoelbaar, maar of dat betekent dat er werkelijk een groot vriendjesnetwerk bestaat dat elkaar uit de wind houdt, is onzin. Er is nul bewijs dat er sprake was van benoemingen van vriendjes en het uit de wind houden van bekenden. Dat niet alle bestuurders in deze regio even competent zijn, is eveneens een open deur.
Ooit was het op afstand zetten van publieke taken in verzelfstandigde of geprivatiseerde organisaties een geliefd model in bestuurlijk Nederland. Het zou efficiënter en marktgerichter zijn en voorkomen dat volksvertegenwoordigers allerlei kleine details tot politieke thema’s zouden maken. Landelijke partijen vinden dat vaak nog steeds. Of de schouwburg nu bijna failliet is of niet, ze houden aan dit beeld vast.
Lokale partijen hebben een heel ander wereldbeeld. Zij zien deze organisaties als middel voor de politieke elite om onderling baantjes te verdelen en de gemeenteraad zeggenschap af te pakken. Zoals landelijke partijen geen bewijs hebben dat verzelfstandigingen goed zijn, hebben lokale partijen geen bewijs voor de door hen verwachte vriendjespolitiek. Toch houdt iedereen vast aan zijn eigen gelijk.
Tot aan de gemeenteraadsverkiezingen in maart is er twee keer per week: Chris Aalberts in Den Helder. Een serie over de gemeentepolitiek van de marinestad en wat de rest van Nederland daarvan kan leren.
