Een middagzitting in het gerechtsgebouw in Alkmaar. Bij de rechter zitten drie burgers en drie ambtenaren. Het zijn ambtenaren van de gemeente Den Helder. Die is door een aantal inwoners aangeklaagd, waaronder de voormalige gerechtsdeurwaarder Loes Vermeer en de Helderse kunstenaar Henk van Kuijk. Als burgers de gemeente aanklagen, zou je denken dat het over een bestemmingsplan gaat, de toewijzing van zorg, of iets anders waar de betreffende inwoners persoonlijk belang bij hebben.
In dit geval ligt dat heel anders: de eisers komen op voor een eenvoudig maar abstract probleem: het gebrek aan transparantie van het Helderse gemeentebestuur. De zitting illustreert dit probleem: het geheel krijgt al snel een ondoorgrondelijk karakter vanwege verschillende organisaties en hun onderlinge relaties die zijn vastgelegd in allerlei contracten die moeilijk te achterhalen blijken te zijn. De reden voor de chaos is simpel: de gemeente lijkt geen enkel belang te hebben bij transparantie.
We leren deze middag wat er gebeurt als burgers een relatief eenvoudige vraag hebben die ook voor de gemeenteraadsverkiezingen relevant zou kunnen zijn. Het blijkt onbegonnen werk.
Vroeger stond de Helderse schouwburg De Kampanje op een paar minuten lopen van het station. In 2014 verhuisde de schouwburg naar de voormalige Rijkswerf, een slordige kilometer verder, waardoor deze met het openbaar vervoer minder goed te bereiken werd. De nieuwe schouwburg ontving prijzen voor het prachtige gebouw, maar de verliezen liepen al snel op. De gemeente moest bijspringen. Volgens meerdere raadsleden was de hele verhuizing een slecht idee, maar ja, gedane zaken nemen geen keer. De vraag blijft hoe die tekorten opeens ontstonden.
Gelukkig is overheidsinformatie openbaar, nietwaar? De eisers willen inzage in de financiële stukken over het verwerven en verbouwen van twee panden om de schouwburg te kunnen realiseren: een voormalig restaurant en een voormalige dansschool. Ze willen de begrotingen zien sinds december 2014, aangezien de aanschafkosten enorm hoog waren. Ook willen ze weten hoe de huidige tekorten zijn ontstaan: komen ze door de bouw, door de verhuizing of door de exploitatie? De gemeente Den Helder draait momenteel voor deze tekorten op. Best relevant dus.
Een van de eisers, Henk van Kuijk, wilde aanvankelijk dat de Helderse Rekenkamercommissie dit zou onderzoeken. Deze commissie kan onderzoek doen naar dit soort vragen. Hij deed twee keer een verzoek, maar kreeg nul op het rekest. Het verzoek werd begin 2016 op ‘de groslijst’ van de commissie geplaatst. Ook meerdere politieke partijen in de raad hadden vragen gesteld. Een antwoord kwam er nooit en dus herhaalde Van Kuijk zijn verzoek. De commissie vond het thema ‘voldoende interessant’ maar er was onvoldoende tijd en budget. Andere thema’s gingen dus voor. Geen antwoord voor Van Kuijk.
Dan maar een WOB-procedure: burgers hebben immers wettelijk recht op overheidsinformatie. Maar in dit geval haalt dat niets uit. De gemeente Den Helder verwijst naar Zeestad, een organisatie die de stedelijke vernieuwing zelfstandig uitvoert en half van de gemeente en half van de provincie is. De gemeente meldt dat Zeestad ‘de vernieuwingsopgave (…) binnen de afgesproken financiële kaders [dient] uit te voeren’. De gemeente controleert alleen. Binnen die kaders realiseert Zeestad bijvoorbeeld de schouwburg. De aandeelhouders keuren jaarlijks de jaarrekening en de halfjaarrapportages goed. Er zou geen rapportage op detailniveau zijn over de bedrijfsvoering.
De goede verstaander begrijpt waar dit toe leidt: de gemeente zegt de gegevens niet te hebben omdat de schouwburg is gerealiseerd door Zeestad, in samenwerking met de schouwburg zelf – een onafhankelijke stichting die alleen een subsidierelatie met de gemeente heeft – en met Willemsoord BV, de exploitant van de voormalige Rijkswerf waar de schouwburg nu gevestigd is. Die BV is dan weer 100 procent bezit van de gemeente Den Helder. Willemsoord BV wil uw verslaggever ondanks herhaalde verzoeken niet te woord staan.
Dit organisatorische doolhof is dus de reden waarom de gemeente de eisers niet kan informeren over het ontstaan van de tekorten bij de schouwburg, waar de Helderse belastingbetaler nu wel voor opdraait. De eisers schreven nog een bezwaarschrift maar ook dat levert niks op.
Zo komen we in de rechtszaal in Alkmaar. Er volgt hier een herhaling van de al bekende argumenten. De eisers betwisten dat de gemeente de stukken niet heeft. Volgens hen heeft de gemeente een flinke vinger in de pap bij wat Zeestad doet. De gemeente weet dus wel wat er gebeurt. Volgens de ambtenaren is dat niet zo. Ze weten ook niet welke stukken er allemaal zijn bij Zeestad. Misschien liggen ze wel bij de schouwburg. Dat weet de gemeente ook niet. Van Kuijk zegt dat Zeestad het normaal functioneren van de gemeentelijke democratie belemmert. Hij heeft een punt.
De rechtbank heeft de stukken bekeken: de oprichting van Zeestad, de statuten van Willemsoord BV en de verordening van de Rekenkamercommissie. Dan ontstaat verwarring. Er is een samenwerkingsovereenkomst tussen Zeestad, Willemsoord en de schouwburg en er is een samenwerkingsovereenkomst over de stedelijke vernieuwing. Welke van de twee is van toepassing? De overeenkomsten klinken hetzelfde maar zijn het niet.
De rechtbank concludeert dat het gaat om de vraag hoe het college van Den Helder zich verhoudt tot Zeestad, waar de gemeente 50 procent eigenaar van is. De vraag is of de gemeente wezenlijke invloed heeft op Zeestad en of de organisatie zelfstandig functioneert. Als dat laatste het geval is valt Zeestad niet onder de Wet Openbaarheid van Bestuur en zullen Helderse burgers nooit weten waarom ze voor de tekorten van de schouwburg opdraaien. De ambtenaren delen nog wat papieren uit waar de eisers nog schriftelijk op mogen reageren. Daarna zal de rechter uitspraak doen. Dat is na de verkiezingen.
Na afloop heeft uw verslaggever maar één vraag: waarom voeren de eisers deze procedure eigenlijk? Ze hebben geen persoonlijk belang en er is toch ook een gemeenteraad die het college controleert en deze transparantie moet afdwingen? Van Kuijk weet ook niet waarom de gemeenteraad zo stil is.
Tot aan de gemeenteraadsverkiezingen is er drie keer per week: Chris Aalberts in Den Helder. Een serie over de gemeentepolitiek van de marinestad en wat de rest van Nederland daarvan kan leren.
