Bij de SP hebben ze een groot hart. SP’ers gaan continu de wijken in om te luisteren naar burgers die het minder hebben. Hoe kunnen hun problemen en zorgen worden aangepakt? De vraag is: kan zo’n partij ook zelf verantwoordelijkheid nemen? Of is de SP als het erop aankomt niet meer dan een stelletje schreeuwers? Velen vragen het zich af, aangezien de SP nooit landelijk meeregeerde. De SP doet dit wel steeds vaker in de grote steden, waaronder Amsterdam. SP-wethouder Arjan Vliegenthart schreef er een boek over.
Vliegenthart was wethouder Werk, Participatie en Inkomen. Vroeger heette dat Sociale Zaken. Zijn boek staat vol initiatieven om mensen aan het werk te krijgen of aan het werk te houden. Dit is ook meteen het probleem van Onder Amsterdammers: het is een PR-verhaal met alleen thema’s en gebeurtenissen die Vliegenthart graag kwijt wil. Een reëel beeld geeft zo’n boek – net als eigenlijk alle boeken van politici – niet. Over zijn eigen mislukkingen gaat het natuurlijk helemaal niet.
De SP ging in 2014 in Amsterdam besturen met D66 en VVD. De PvdA werd voor het eerst in decennia veroordeeld tot de oppositie. Vier jaar later kunnen we constateren dat de coalitie de vier jaar heeft volgemaakt. Dat is dan ook een les die Vliegenthart ons wil meegeven: de SP is niet alleen een actiepartij, maar kan ook prima meebesturen. Er zijn in Amsterdam geen rampen gebeurd sinds de PvdA niet meer in het gemeentebestuur zit.
De ambitie van de SP gaat natuurlijk wel wat verder dan dat het college vier jaar blijft zitten. De vraag moet zijn of de SP inhoudelijk echt verschil heeft weten te maken. Die kans is op voorhand erg klein: in Nederland is er altijd een coalitie nodig en dus moeten er compromissen worden gesloten. Echt SP-beleid kwam er dus niet, want D66 en VVD moesten ook wat bij deze coalitie te winnen hebben. Vliegenthart probeerde het sociale beleid wel een SP-achtige uitstraling te geven, zo lezen we.
Precies dit punt levert een intrigerend beeld op: gaat dat zomaar, eigen beleid voeren op het terrein van werk en inkomen?
De gemeenten kregen de laatste jaren te maken met de zogeheten decentralisaties. Zaken als hulp voor ouderen, jeugdzorg, thuishulp en begeleiding van bijstandsgerechtigden zijn gemeentelijke taken geworden. Gemeenten moesten die taken bovendien voor minder geld gaan uitvoeren dan het Rijk dat voorheen deed. Dit was het werkterrein van Vliegenthart.
Decentraliseren betekent dat elke gemeente binnen de wettelijke grenzen eigen beleid kan gaan bepalen. Dat levert spanningen op. Een voorbeeld is de verplichte tegenprestatie voor mensen in de bijstand. Dat moet van Den Haag, maar in Amsterdam voert men die regel niet uit. Volgens Vliegenthart zit er een verkeerd mensbeeld achter.
Zo gaat het met al die decentralisaties: de landelijke overheid heeft deze taken wel gedecentraliseerd naar de gemeente, maar echte vrijheid voor eigen beleid is er niet: de landelijke overheid kijkt nog steeds over de schouder mee en trekt aan de bel als de gemeente te eigenzinnig te werk dreigt te gaan.
Vliegenthart bekritiseert bijvoorbeeld de participatiewet, waaruit een enorm wantrouwen richting mensen met een uitkering zou blijken. Vliegenthart denkt dat uitkeringsgerechtigden juist wel aan het werk willen. Maar om zijn visie op lokaal niveau echt handen en voeten te geven, is beleidsvrijheid nodig, en dat is precies waar het vaak aan ontbreekt. De gemeente heeft door de decentralisaties vooral last van bureaucratische rompslomp, er moeten taaleisen worden gesteld en de kostendelersnorm moet worden gehanteerd. Keuze is er eigenlijk niet.
Zo maakten de decentralisaties het bestuur vooral onoverzichtelijker. Er ontstond een oerwoud van regels die gemeentelijk lijken, maar die dikwijls eigenlijk uit Den Haag komen. In zo’n setting is het – ook voor een partij als de SP – moeilijk lokaal eigen beleid vorm te geven. Dat was door de Nederlandse compromiscultuur sowieso al een probleem, maar die ruimte wordt nog eens extra verkleind omdat Den Haag wel beleidsterreinen wil decentraliseren, maar er geen echte afstand van neemt.
Zo leren we van Arjan Vliegenthart dat de SP lokaal prima kan besturen en dat politiek Den Haag ervoor zorgt dat burgers daar zo min mogelijk van zullen merken.
