Boekenweekessay Jan Terlouw, Natuurlijk, 2018, 64 pgs.
”Als zich een storm windkracht tien aandient, reageert het KNMI meteen met code rood.” (p. 63)
”Het grootste gevaar dat ons bedreigt is wat we de natuur aandoen. De oceanen. De tropische regenwouden. De in het wild levende zoogdieren. De bijen. De vlinders.” (p. 63)
Wetenschappers geven keer op keer code rood, maar er gebeurt niets. Althans er gebeurt wel wat, namelijk een beweging naar de verkeerde kant, als een roker die gediagnostiseerd is met kanker die steeds meer gaat roken, want, zo zegt hij triomfantelijk ‘ik ben toch nog niet dood!?’
Het Boekenweekessay 2018 van Jan Terlouw is een combinatie van persoonlijke mijmeringen over de natuur in zijn achtertuin en een appèl tot actie om de milieucrisis aan te pakken. Het is goed dat een populaire schrijver en oud-politicus deze boodschap oppakt en overdraagt, maar de inhoud van Terlouws essay komt niet boven het niveau van een BA student duurzaamheidsstudies. Hij schrijft toegankelijk en begrijpelijk, in Jip en Janneke taal. Terlouw is zich ervan bewust dat er een mondiale ecologische crisis is:
”Tal van den tekenen wijzen erop dat we de aarde overvragen. En we weten het. In elk geval zouden we het moeten weten. Wetenschappers schrijven er artikelen over. Ze onderbouwen het met waarnemingen. Ze voeren bewijzen aan. Maar op de barricaden gaan ze niet, uitzonderingen daargelaten. Ze roepen het niet van de daken. Ze bezetten het Catshuis niet. Waarom niet? Omdat het niet in het aard ligt. Ze houden van argumenteren en discussiëren, niet van protesteren.” (p. 37)
”Als de temperatuur meer dan twee graden stijgt, treden allerlei niet-lineaire effecten op. Dan ontdooien bevroren gebieden in het noorden, de permafrostlagen, met name in Siberië, waardoor er in grote hoeveelheden methaan vrijkomt, een broeikasgas aanzienlijk krachtiger dan CO2.” (p. 48)
”Het akkoord [van Parijs] ging uit van een prognose die alweer is achterhaald.” (p. 49)
Er wordt veel gepraat over duurzaamheid, maar ondertussen neemt de uitstoot van CO2 niet af. De kans dat de CO2 uitstoot op korte termijn drastisch wordt ingeperkt om de temperatuurstijging tot 2 graden te beperken is nihil. Dat betekent dat de temperatuur op aarde meer dan 2 graden zal stijgen en dat zal desastreuze gevolgen hebben voor het ecosysteem waar wij als mens van afhankelijk zijn. We spelen met ons leven, of beter gezegd, met de levens van toekomstige generaties, onze kinderen dus.
Terlouw beseft dat het probleem te maken heeft met de houding die wij als mens tegenover de natuur hebben. ”We zullen de natuur tegemoet moeten treden als onze partner, niet als onze slaaf.” (p. 50) De vraag is hoe is zo’n fundamentele omslag te bewerkstelligen en hoe uit zich zo’n houding als partner?
Ondanks zijn analyse van de ecologische crisis is Terlouw een optimist die meent dat de problemen opgelost kunnen worden en ook opgelost gaan worden. ”Als we dat inzien [dat er oplossingen zijn voor de ecocrisis], komt het nog wel goed.” (p. 63) Waar haalt hij die hoop vandaan? Immers, sinds wij weten dat er milieuproblemen zijn, zeg sinds de publicatie van het rapport ‘Grenzen aan de groei’ uit 1972, zijn de milieuproblemen alleen maar toegenomen. Terlouw somt twee mogelijke oplossingen op: circulaire economie, hernieuwbare energie. Volgens hem zijn de problemen niet economisch of technologisch van aard, maar is het milieuprobleem een politiek probleem: mensen stemmen voor hun eigen korte termijnbelangen. Dat wordt onze ondergang.
Er is één politieke partij in Nederland die de ecologische crisis als speerpunt heeft, die de belangen van toekomstige generaties expliciet in acht neemt: de Partij voor de Dieren. Toch heeft deze partij slechts 5 van de 150 zetels in het parlement. Als een grote factor in de ecologische crisis noemt Terlouw terecht de intensieve veehouderij. Zijn oplossing hiervoor is om mensen aan te moedigen minder vlees te eten. Maar wat is minder vlees? Iedereen vindt dat hij of zij ‘minder’ vlees eet. Met minder vlees blijft de industrie echter in stand, vooral ook omdat het niet alleen gaat om vlees, maar om allerlei andere dierlijke producten: boter, kaas en eieren bijvoorbeeld. Terlouw legt de bal voor het doel, maar hij schiet de bal er niet in. Namelijk dat duurzaamheid begint met een plantaardig dieet. Als Nederland volledig zou overgaan op een plantaardige levensstijl zouden we verlost zijn van de vervuilende intensieve veehouderij. Overstappen op een plantaardige levensstijl is de grootste en gemakkelijkste stap richting duurzaamheid die je kunt maken. Maar Terlouw kiest voor de D66 strategie: lauw en nietszeggend. Een gemiste kans. Ook voor Terlouw is de hele exercitie een denkoefening. Hij doet er niks mee.
Enerzijds lyrisch is over de natuur, maar totaal geen oog heeft voor de despotische houding die de mens – inclusief hijzelf – heeft tegenover de natuur. Terlouw is speciesistisch, hij heeft geen oog voor de belangen van dieren en daarmee geen oog voor het leed in de bio-industrie.
Terlouw schrijft hoopvol:
”Maar we zijn begiftigd met hersens, die boven de darwinistische wetmatigheden kunnen uitstijgen. Laten we ze gebruiken ten bate van hen die na ons komen.” (p. 54)
We hoeven de hersens blijkbaar niet te gebruiken ten bate van de niet-menselijke dieren. Zelfs voor een intellectueel als Terlouw is het blijkbaar moeilijk om de hersens te gebruiken om de twee aanbevelingen te doen die er echt toe doen: veganist worden en stemmen op (en lid worden van) de Partij voor de Dieren. ”Het is niet onmogelijk om de dreigende klimaatcrisis te beteugelen.” (p. 63) Inderdaad, niet onmogelijk, maar er is ook geen enkele aanwijzingen dat het gaat gebeuren en hoewel het geweldig is dat er aandacht is voor de ecocrisis, is dit essay als een aanbeveling om te gaan hozen terwijl het schip zinkende is nadat het op de ijsberg is gevaren.
