Om aan de tragikomische realiteit te ontsnappen, zoekt de mens naar manieren om zijn geest te ontspannen. Islamterrorisme, oorlog, kanker en Guy Verhofstadt: een mens zou voor minder zijn gedachten willen verzetten.
”Leid ons niet in bekoring” (uit het ‘Onze Vader’)
‘Gekken kijken tegen betaling’ was één van die dingen die men enkele eeuwen geleden deed, ter vermaak. Op de dinsdag na Pasen bijvoorbeeld, konden mensen voor een prijsje naar de in het dolhuis te Utrecht toevende krankzinnigen gaan kijken. De ‘Paasdol’, heette dit spektakel.
Dollen bekijken en uitlachen werd zo’n beetje overal gedaan. Verstandelijk beperkten en emotioneel labiele mensen stonden altijd borg voor de nodige ontspanning van de brave burger. De chronisch carnavaleske toestand waarin deze halfmensen leefden, vormde de antipode van de christelijke deugdzaamheid die burger modaal aan de dag legde.
Sommige uitbaters van grote krankzinnigeninstituten beheerden hun goederen zoals goede huisvaders. John Monro bijvoorbeeld, de John de Mol van de 18de eeuw, bestierde zijn Bedlam-hospitaal in Londen als een echte manager. Gegoede dames en heren van nobele afkomst waren altijd welkom. Het is te zeggen, ze waren welkom omdat ze de weinig productieve bewoners van Bedlam tegenwicht boden en wel in de vorm van zuivere valuta.
Googelt u gerust even ‘William Hogarth’ en ‘A Rake’s Progress’. Dan ziet u een reeks schilderijen (in feite een moraliserende parabel) waarop de toestand in Bedlam, voyeurs incluis, te zien is. Dat de inmates sterren zagen boven Bethlehem (waarvan Bedlam een verbastering is), leidt geen twijfel.
Nu leven we anno 2018 uiteraard in veel beschaafder tijden. Geen mens zou het in zijn hoofd halen om mentaal achtergestelde en/of emotioneel labiele mensen in hun blootje te zetten voor het oog van de naar onthaasting zoekende kijker, toch?
Toch. Zij het dat een en ander wat beter verpakt is. En dat de voyeur lekker anoniem vanuit zijn zetel de Grote Krankzinnigenshow kan bekijken. Directe betaling aan de hospitaaldirecteur is vervangen door voor derden niet-zichtbare elektriciteitsfacturen en televisieabonnementen. Dat zijn zowat de enige verschillen.
De selectieprocedures waardoor integere psychologen de kandidaten heen moeten loodsen, filteren de toekomstige televisiesterren zoals eertijds de wanmolen het kaf van het koren. Zij die door de mazen van de zeef geraken, voldoen aan de twee belangrijkste pijlers waarop de selectieprocedures gestoeld zijn: lage intelligentie en emotionele labiliteit. Een ideale combinatie voor spectaculaire televisie.
”Zijt vruchtbaar en vermenigvuldigt u, en teelt overvloedig voort op de aarde, opdat gij veel daarop wordt” (Genesis 9:7)
En John Monro? Wel, die leeft allang niet meer. Maar zoals in een zeker Suske en Wiske-album het geval is – de kwelduivels doden leidde daarin tot hun vermenigvuldiging – kwamen er voor één John Monro twintig in de plaats. Anno 2018 levert dat een fraai aantal bazen van mediahuizen op, die een even fraai aantal cynische werknemers tellen, die een even fraai aantal mentaal achtergestelden en emotioneel labielen weten warm te maken voor hun krankzinnigentheater en die met evenveel verve de leugen weten te verkopen ‘dat de deelnemers goed begeleid worden en niet aan hun lot overgelaten.’
Tom Rakewell (vandaar ‘Rake’s Progress’) is net zoals John Monro door de vermenigvuldigingsmachine gehaald. Zijn evenknieën van tegenwoordig heten Tim, Megan, Daniëlle enzovoort. Sedert een goede twintig jaar sieren ze de beeldbuis en de covers van gerenommeerde dag- en weekbladen. Hun roem is even beperkt in tijd als hun verstand in aantal hersencellen, maar hun marginale escapades zijn even talrijk als de euro’s op John de Mols bankrekening.
”Tolerantie en apathie zijn de laatste deugden van een maatschappij die te gronde gaat.” (Aristoteles, 4de eeuw v.C.)
‘En de christelijke deugdzaamheid van de nieuwsgierige burger dan?’, vraagt u zich ongetwijfeld af. Wel, die is vervangen door een even interpreteerbare humanistische deugdenleer. Want de moderne burger bedient zich met graagte van blinkende woorden en zinnen als ‘alle mensen zijn gelijkwaardig’, ‘leven en laten leven’ en ‘inclusie’, al was het maar om zijn basale instincten onder een laagje glitterkleurige verf te bemantelen.
Maar zijn neiging tot ordinair voyeurisme, zijn in al zijn lichaamscellen vastgeklonken behoefte om anderen vernederd te zien en aldus zichzelf op een moreel verhoogje te kunnen stellen, kortom zijn desoxyribonucleïnezuur blijft, hoe omringd door technologisch en ander vernuft ook, hem drijven in de richting van de dierlijke besognes. Sex, geweld, vernedering: het is en blijft een combo die voor de mens hoe dan ook moeilijk te versmaden valt.
”Niets is voor de mens weerzinwekkender dan de weg te begaan die hem naar zichzelf leidt” (Hermann Hesse)
‘Maar wat is nu de moraal van dit verhaal’, vraagt u?
Dit.
Dat mensen wat hun instincten betreft in een perpetuum mobile vastzitten. Dat wat mensen doen een constante herhaling is van wat ze altijd al deden. Dat de menselijke geest zo nu en dan wel degelijk in staat is tot grootse dingen, maar dat die niet vermogen de perpetuum mobile ‘on hold’ te zetten. En bijgevolg ook dit: dat alle grootse dingen, ook beschavingen, uiteindelijk weer ten onder gaan en wel door de oeroude basisinstincten van de in zijn DNA gevangen zittende mens.
