In Den Helder verloor D66 de verkiezingen. Drie raadsleden zwaaiden daarom eind maart noodgedwongen af: Koos Papo, René van Deutekom en Hans Verhoef. Zo werkt namelijk de democratie: kennelijk vond de Helderse kiezer dat D66 het slecht heeft gedaan en dus werd de partij afgestraft. Wat schetst onze verbazing? Maandagavond zijn de drie weggestuurde raadsleden opeens weer terug in de Helderse politieke arena: ze zijn burgerlid geworden. Zou de Helderse kiezer dat zo gewild hebben?
We komen hier bij een thema wat totaal niet mediageniek is maar wel veelzeggend. In de gemeente Den Helder zijn er – net als in vele andere gemeenten – na de verkiezingen baantjes te verdelen onder mensen die niet zijn verkozen maar die (vaak) wel op de kandidatenlijst stonden. De mensen dus waarvan de kiezer heeft gezegd dat ze moeten ophoepelen of dat ze geen zetel verdienen. We komen hier in de wondere wereld van commissie- of burgerleden: niet-gekozen burgers die namens gekozen raadsleden het woord voeren in raadscommissies.
Een gemeenteraad vergadert op twee manieren: in de raadsvergaderingen worden besluiten genomen en het werk wordt voorbereid in de commissievergaderingen. Er zijn in Den Helder drie inhoudelijke commissies. Raadsleden volgen vaak maar één commissie, om zo het werk binnen de fractie te spreiden. Ze hoeven zich dan dus niet met alle thema’s bezig te houden, maar alleen met die van hun eigen commissie. Ze stemmen in de raadsvergadering wel over alle onderwerpen.
In deze commissies kunnen niet alleen gekozen raadsleden maar ook niet-gekozen burgers in zitten. Dit brengt ons bij een interessante manier waarop politici elkaar baantjes doorspelen en niet-gekozen politici terugkomen, juist als de burger niet op ze gestemd heeft. Deze niet-gekozen kandidaten doen mee aan deze commissies en krijgen daar per bijgewoonde vergadering een vergoeding voor. In Den Helder bedraagt die vergoeding 98,32 euro per vergadering.
Hoe populair het is om burgerlid te zijn, blijkt maandagavond. Er worden zoveel burgerleden benoemd dat ze niet allemaal op de publieke tribune passen. De benoeming is zacht gezegd een nogal massaal gebeuren. Een eerste groep burgerleden legt de eed af en een tweede groep de belofte. Ze staan in een grote groep in het midden van de raadszaal. Het zijn er zoveel dat de burgemeester moet vragen of iedereen aan de beurt is geweest. Hij kan dus niet overzien of de groep niet-gekozen burgerleden compleet is.
Er zijn in Den Helder sinds maandagavond 31 gekozen raadsleden en 55 niet-gekozen burgerleden: 86 volksvertegenwoordigers. Voor elke van de drie commissies levert een partij twee aanwezigen. Dit kunnen zowel gekozen raadsleden als niet-gekozen burgerleden zijn. Per commissie is het aantal niet-gekozen burgerleden per partij dus nooit hoger dan twee.
Aangezien de drie Helderse commissies allemaal tegelijk vergaderen heeft elke partij in totaal zes personen nodig. Een partij als GroenLinks – met één zetel – moet dus vijf burgerleden benoemen. Dat is per partij dan ook het maximum.
Tot zover is er misschien niet eens zoveel aan de hand, maar je zou denken: als partijen groot genoeg zijn, hebben ze geen niet-gekozen burgerleden nodig want dan kunnen de gekozen raadsleden die commissies zelf bemannen. Alleen als een partij minder dan zes zetels heeft, zijn er burgerleden nodig. Maar u raadt het al: ’Beter voor Den Helder’ heeft zes zetels en stelt toch vijf burgerleden aan.
Het CDA stelt vijf burgerleden aan terwijl ze er eigenlijk maar ééntje nodig heeft. De VVD stelt er twee meer aan dan nodig en D66, PVV, Stadspartij, Seniorenpartij één. Acht van de twaalf partijen stellen het maximale aantal van vijf burgerleden aan. Zo ging het bij de vorige verkiezingen in 2014 ook al.
Zo gaat dat dus: gekozen raadsleden krijgen standaard een raadsvergoeding ongeacht hoe vaak ze vergaderen. Een niet-gekozen burgerlid krijgt een aparte vergoeding per vergadering. Als het burgerlid niet vergadert, krijgt hij niks. Het gevolg is helder: raadsleden die geen zin hebben in commissiewerk slaan die vergaderingen gewoon over. Op hun vergoeding heeft dat immers geen invloed en ze kunnen ter vervanging een burgerlid sturen die daar 98,32 euro per keer voor krijgt. Zo kunnen raadsleden hun werk op kosten van de belastingbetaler uitbesteden. Gaan haan die ernaar kraait.
Zo gebeurt het ongelofelijke: raadsleden die zijn weggestemd komen met deze omweg alsnog terug. Tien onlangs afgezwaaide raadsleden van CDA, D66, GroenLinks, ‘Stadspartij’, ‘Gemeentebelangen’ en ‘Seniorenpartij’ zijn weer terug. Een aantal raadsleden proberen dit te framen als ‘betrokkenheid bij de lokale politiek’ maar het is toch vooral een teken dat het weinig uitmaakt wat de burger stemt.
De lokale politiek wordt er niet overzichtelijker op: zelfs de burgemeester kan het niet meer bijhouden. Dat probleem gaat verder dan alleen de lange lijst namen. Bij gekozen raadsleden is duidelijk dat zij besluiten nemen en daar door burgers op aanspreekbaar zijn. Dat geldt niet voor niet-gekozen burgerleden, want die hebben juist geen mandaat van de kiezer. Burgers kunnen ze niet ter verantwoording roepen.
Waarom men in Den Helder commissievergaderingen niet op verschillende avonden kan plannen en elke partij met één vertegenwoordiger per vergadering toekan, is een raadsel. Het zou alle burgerleden in één klap overbodig maken, een overzichtelijker besluitvorming tot gevolg hebben en ook de indruk bij burgers wegnemen dat politici elkaar baantjes en vergoedingen toespelen. Het is nog goedkoper ook.
De serie Chris Aalberts in Den Helder gaat na de gemeenteraadsverkiezingen nog even verder met de vraag wat de Helderse verkiezingen precies hebben opgeleverd.
