De open samenleving staat onder druk van terrorisme waardoor politici de neiging hebben om zodanige maatregelen te nemen om terrorisme te bestrijden dat de open samenleving zichzelf ondermijnt, zoals wanneer de privacy in gevaar komt omdat de veiligheidsdiensten teveel bevoegdheden krijgen. Het gevaar van terrorisme is tweeledig. Enerzijds is er het gevaar van het terrorisme dat de samenleving bedreigt, anderzijds zijn er de maatregelen die er worden genomen en die zodanig van aard zijn dat de individuele vrijheden die de essentie van de liberale democratie vormen, opgeheven worden.
Als dat gebeurt dan is het terrorisme erin geslaagd om de open samenleving te ondermijnen, dan is terrorisme succesvol. Het daarom goed om te beseffen dat de islamitische aanslagen en dreigingen die sinds 9/11 2001 het westen teisteren en in de greep houden qua aantallen niks voorstellen. Vergeleken met de slachtoffers van de fascistische regimes in de eerste heeft van de 20ste eeuw is het aantal slachtoffers in het Westen verwaarloosbaar. Ook zijn er in de 20ste eeuw tal van golven van terrorisme geweest, zoals die van ETA en de RAF.
Historisch gezien is terrorisme niet nieuw, sterker nog het aantal aanslagen en het aantal doden ten gevolge daarvan in West-Europa zijn sinds 1970 afgenomen. Toch is er met het islamitisch terrorisme waar het westen thans onder gebukt gaat iets bijzonders aan de hand. Er zijn zowel willekeurige slachtoffers als ook gerichte slachtoffers. Bij die laatste groep hoort de voltallige redactie van het weekblad Charlie Hebdo. Die moordpartij op cartoonisten en schrijvers heeft een grote schokgolf teweeg gebracht en het leidt ertoe dat de vrijheid van expressie, met name vrijheid om de islam te bekritiseren, door de geweldsdreiging onder druk staat. Het islamitisch terrorisme heeft in tegenstelling tot andere vormen van terrorisme, de vrijheid van expressie met name islamkritiek onder druk gezet.
Er is momenteel een terrorismedreiging van met name islamitisch geïnspireerd geweld. Wat is hieraan te doen? Overheden nemen maatregelen die de privacy van burgers beperken. Dit is het punt waar het boek van filosoof A.C. Grayling Liberty in the Age of Terror. A Defence of Civil and Enlightenment Values (2009) begint. Grayling maakt zich er zorgen over dat in zijn ogen de remedie erger is dan de kwaal, of in ieder geval dat deze ertoe leidt dat datgene wat het zou moeten verdedigen er onder bezwijkt. Als iemand bij een arts komt met voetschimmel en de arts beveelt de amputatie van beide voeten aan, dan is het weliswaar voor 100 procent zeker dat de patiënt van voetschimmel is genezen (en in die zin is het een succesvolle arts!) maar de patiënt betaalt daarvoor een prijs.
Grayling waarschuwt ervoor dat de inbreuk van de privacy door de maatregelen die worden genomen de open samenleving veranderen in een gesloten samenleving. Hij beargumenteert dat maatregelen die een inbreuk doen op de vrijheid en privacy van burgers alleen specifiek en tijdelijk mogen zijn omdat wanneer maatregelen eenmaal zijn ingevoerd ze moeilijk terug te draaien zijn.
Het boek van Grayling is uit 2009. In China wordt op dit moment de nachtmerrie van Big Brother in snel tempo ingevoerd. De hoop dat China een liberale democratie zou worden doordat het kapitalisme meer ruimte kreeg, is voor de komende decennia de kop in gedrukt en China is weer een dictatuur. De (in het westen ontwikkelde) technologie krijgt een faustiaanse wending en wordt in China aangewend om een dictatoriaal totalitair communistisch regime te creëren. In China is er staatscontrole op sociale media. Camera’s in de openbare ruimte, gekoppelde datasystemen in combinatie met gezichtsherkenningsprogrammatuur, maken het mogelijk dat de overheid haar burgers altijd en overal kan monitoren en in de tang heeft. De dictatuur van de partij is de Chinese samenleving vakkundig aan het afsluiten. En er is verrassend weinig kritiek vanuit de vrije wereld. We staan erbij en kijken ernaar. Vergeleken met China is het westen een paradijs van vrijheid. Nog wel. Maar waakzaamheid is geboden. Vrijheid is en blijft kwetsbaar.
Grayling stelt zich de vraag ‘how are we to preserve our civil liberties while effectively combating terrorism?’ Hij komt met een verrassende en pragmatische suggestie: het vinden van alternatieven voor fossiele brandstoffen. Hierdoor is het westen niet meer afhankelijk van olie uit het Midden-Oosten. De rijkdommen die in het islamitische Midden-Oosten accumuleren worden gedeeltelijk gebruikt om een fundamentalistische islam over de wereld te verspreiden. Met de import van olie worden ook de opvattingen van de orthodoxe islam verspreid. Het dichtdraaien van de geldkraan is een goed begin. Het westen kan de faustiaanse relatie met het Midden-Oosten verbreken, maar doordat de industrie en de lobby er wel bij varen zal dit niet snel gebeuren.
Het volgende citaat vat Graylings standpunt samen:
”The first priority of government is to protect our liberties. […] ’ Liberties worth having carry a risk; a mature society should accept the risk.”
De overheid moet de vrijheden bewaken, maar moet daarin voorzichtig te werk gaan. Het gaat om alle vrijheden en niet alleen om veiligheid. In deze absurde en onrechtvaardige wereld zullen we moeten aanvaarden dat hoe we ook ons best doen er altijd vijanden zullen zijn die dood en verderf zullen zaaien. We moeten er veel aan doen om dat te voorkomen, maar niet alles. Helaas is dat is niet een boodschap die politiek gemakkelijk te verkondigen is.
