Op 24 juni a.s. mogen ruim 58 miljoen Turken – waaronder ongeveer een kwart miljoen in Nederland wonende Turken – naar de stembus voor het kiezen van een nieuw parlement en een nieuwe president. President Recep Tayyip Erdoğan is al sinds 2002 aan de macht in Turkije en wil zijn positie nog verder versterken. Ondanks de terechte kritiek op de regering Erdoğan moet Europa de dialoog met de Turken openhouden. Een sterk Turkije is in het belang van Europa.
Onder leiding van Erdoğan en zijn politieke Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling (AKP) is de Turkse Republiek uitgegroeid tot een speler die niet meer weg te denken is van het wereldtoneel. Met de komende verkiezingen wil Erdoğan in een tijd van spanningen aan de grenzen van Turkije onzekerheden bij de bevolking wegnemen. De regering verwacht dat de ‘succesvolle’ militaire operatie van de Turken in het Syrische Afrin voor electorale winst kan zorgen.
Indien Erdoğan daadwerkelijk de meerderheid van de stemmen weet te halen op 24 juni, kan hij zijn lang gekoesterde droom in vervulling laten gaan: een presidentieel systeem waarbij de president nog machtiger wordt dan Mustafa Kemal, de stichter van de Turkse republiek en vader van de Turken. Bovendien zal de weg worden vrijgemaakt naar 2023, 100 jaar Turkse Republiek. Erdoğan wil dat Turkije in 2023 behoort tot de top 10 meest ontwikkelde landen ter wereld. Een mogelijke economische neergang zou historisch gezien tot een massale electorale afstraffing kunnen leiden.
De Westerse visie op de Turkse Republiek is ons allen welbekend. ‘Dictator’ Erdoğan, die vrienden in een handomdraai tot vijand bestempelt en elk streven naar democratie de nek omdraait. Turkije staat op de ranglijst van The Economist Intelligence Unit op de 100ste plaats, achter landen als Kenia en Oeganda. De website Turkeypurge.com laat schokkende cijfers zien van de massaontslagen in navolging van de mislukte staatsgreep in 2016. Dat het sober gesteld is met de vrijheid van meningsuiting en de persvrijheid in Turkije wordt ook bevestigt door Freedom House, de onafhankelijke democratie-denktank uit de VS. Ook de corruptie index van Transparency International is niet positief en stelt dat Turkije plek 81 van de 180 inneemt. Ondanks al deze sombere constateringen, steunt ongeveer de helft van de Turken in binnen- en buitenland Erdoğan al jaren. Bovendien biedt Turkije onderdak aan meer dan drie miljoen vluchtelingen, die in Europa niet welkom zijn.
Turkije heeft een rijke doch turbulente geschiedenis van trots, nationalisme en economische en democratische successen. Tegelijkertijd is Turkije een sterk verdeeld land gekarakteriseerd door wantrouwen, conflict, en snelle constitutionele veranderingen, die tot politieke instabiliteit leiden. Deze kenmerken werken tot op de dag van vandaag door op de manier waarop Turkije bestuurd wordt. De Turkse Republiek is gesticht als een seculiere staat.
Erdoğan is de eerste politicus die, na bijna 80 jaar, de acceptatie van religie in het publieke domein geleidelijk heeft teruggebracht zonder tussenkomst van de militairen – de bewakers van de seculiere republiek. Naast economische voorspoed in de beginjaren van de AKP is deze ommezwaai één van de belangrijkste verklaringen voor het succes van de partij van Erdoğan. De bevolking leek bevrijd van de ‘seculiere onderdrukking’, maar de Islamitische agenda lijkt nu door te slaan, waardoor het de seculiere krachten zijn die steeds meer onder druk komen te staan.
Het buitenlandbeleid van Turkije is onder leiding van Erdoğan langzaam verandert van ‘nul vijanden om ons heen’ naar een assertief beleid waarbij EU en NAVO bondgenoten te pas en te onpas de maat worden genomen. Tegelijkertijd is er een toenadering tot landen als Rusland en Iran. In de regio werpt Erdoğan zich op als leider van de Soenitische Islam. Het mag duidelijk zijn dat Erdoğans ambities verder reiken dan de Turkse landsgrenzen. Niet op de laatste plaats ten behoeve van zijn electoraat, waarbij hij zich voornamelijk focust op conservatieven en nationalisten. Ook in Europa lijkt de steun voor Erdoğan nog steeds aanzienlijk. In 2015 stemde in Nederland 64 procent van de Turkse Nederlanders op de AKP. Een exit strategie voor de president is er niet gezien de vele corruptieschandalen rondom Erdoğan en zijn familie.
Onder de oppositie in Turkije heerst er hoop. Zij hebben zich in de aanloop naar de vervroegde verkiezingen verenigd en maken zich hard voor de terugkeer van de onafhankelijke rechtsspraak en vrijheid van meningsuiting. Zowel de nieuwe rechts-nationalistische en seculier geïnspireerde IYI (‘goed’) partij van Meral Aksener, en de traditionele seculiere Republikeinse Volkspartij (CHP), onder leiding van Muharrem Ince, vormen een serieuze bedreiging voor de AKP. Er ligt echter een enorme opgave voor een mogelijke opvolger van Erdoğan om het historisch verdeelde Turkije te verenigen, en de binnen- en buitenlandse uitdagingen aan te gaan waaronder de problematiek met de Gülen-beweging, het grote aantal gevangenen, en het terugbrengen van de balans binnen instituties zoals justitie en het leger, die momenteel nagenoeg volledig in handen van de AKP zijn. Bovendien kan het presidentieel systeem alleen maar worden teruggedraaid met een twee derde meerderheid in het parlement, maar een dergelijke winst voor de oppositie lijkt onwaarschijnlijk.
Hoe moeilijk het ook is, het is essentieel dat de EU zich verenigd en toenadering tot Turkije zoekt zonder haar principes te verliezen. Europa heeft geen enkel belang bij een zwak Turkije, wat zou kunnen leiden tot een toename van Turkse vluchtelingen. Het politiek en economisch strategisch belang van Turkije is ongekend, dat is wel gebleken uit het sluiten van de discutabele vluchtelingendeal. Bovendien is de EU de belangrijkste investeerder in Turkije: een land met ruim 80 miljoen inwoners, dat meer is dan Erdoğan alleen.
