Het is maandagavond in Amsterdam Oud-Zuid tijd voor ‘participatie aan de voorkant’, zoals een lid van de stadsdeelcommissie het noemt. In de aankondiging van deze participatiebijeenkomst wordt deze ambtenarentaal vakkundig vermeden. Of het veel uitmaakt is niet helemaal duidelijk: in Amsterdam is een participatiedoolhof ontstaan met verschillende vormen van schijnbare inspraak. De gemiddelde burger haalt er zijn schouders over op, maar de burger die de moeite neemt om wel te participeren wordt er al snel woest van. Er blijken drie verschillende loketten te zijn.
Deze maandagavond zijn burgers van Oud-Zuid – een onderdeel van stadsdeel Zuid – uitgenodigd om te praten over de gebiedsagenda. Oud-Zuid is een van de rijkste delen van Amsterdam en dus zijn hier mondige burgers in overvloed. Velen zijn de vijftig gepasseerd. In de gebiedsagenda komt te staan wat de gemeente met het gebied Oud-Zuid van plan is. Moderne bestuurders schrijven zo’n verhaal niet achter de tekentafel, maar laten burgers input leveren. En dus zijn burgers deze avond welkom op het Montessori Lyceum om mee te komen praten.
Wat is precies de waarde van deze participatie? Die concrete vraag blijkt lastig slecht te beantwoorden. Gebiedswerkers – gemeenteambtenaren – hebben als baan problemen uit de wijk op te halen en op te lossen. Als het gaat om zaken als verkeer, afval of voorzieningen kunnen burgers bij hen terecht. Via Facebook adverteert de gemeente voor deze mogelijkheid.
Kennelijk heeft niet iedereen vertrouwen in dit systeem. Daarom is er een tweede loket om te klagen: bijeenkomsten als die van maandagavond, waar burgers in gezamenlijkheid over problemen kunnen praten. De discussies worden geleid door dezelfde gebiedswerkers. Het formele verschil: het gaat niet over het nu, maar over een plan voor de komende vier jaar. Daarin staan wel dezelfde thema’s.
En dan is er ook nog een derde klaagloket: de stadsdeelcommissie. Ook die wil graag weten wat de burger te melden heeft. De commissie komt aanstaande woensdag bij elkaar, dus als een klacht of wens na twee pogingen nog steeds wordt genegeerd omdat deze onmogelijk of onwenselijk is, kunnen burgers deze ook nog eens bij de gekozen volksvertegenwoordigers neerleggen. Die kunnen er dan een vrijblijvend advies over doen uitgaan. Als ze daar zin in hebben natuurlijk.
Ondanks de vele participatiemogelijkheden gedragen de burgers in Oud-Zuid zich als verwende kinderen. We staan in de rij om het Montessori Lyceum binnen te gaan en direct begint een boze buurtbewoner ons te vertellen dat deze bijeenkomst eigenlijk doorgestoken kaart is. Het stadsdeel speelt altijd het spel van ‘verdeel en heers’ en dat zou blijken uit het feit dat er alleen maar deelsessies zijn. Hij hoopt dat wij hem gaan steunen als hij het stadsdeel hier straks op gaat wijzen. Die poging mislukt jammerlijk en dat was ook gemakkelijk te voorspellen.
Het probleem laat zich raden: zoveel participatiemogelijkheden zijn in werkelijkheid een doolhof en niemand kan goed onderscheid maken tussen al deze loketten. Ook deze meneer niet. In Amsterdam is in maart een vorm van centralistisch bestuur ingevoerd waarbij alleen de Stopera beslissingen neemt. Het stadsdeel is daar een verlengstuk van. Het stadsdeel wil dus niks: de Stopera wil iets. De coalitie in de Stopera bepaalt wat de marges zijn waarbinnen burgers mogen meepraten. Dat heeft weinig met complotten of tegenwerking te maken, al voelt het misschien wel zo.
Handig dus dat de moderator de avond begint met wat opmerkingen over het bestuurlijk stelsel. Stadsdeelvoorzitter Sebastiaan Capel (D66) komt op het podium vertellen dat hij heel belangrijk is. Hij is niet gekozen maar wel benoemd, meldt hij. Heel transparant van Capel, maar hij negeert de belangrijkste consequentie: zijn baas is niet de burger, maar de Stopera. ‘Participatie is een belangrijke taak van het Dagelijks Bestuur’, meldt hij plechtig, om te vervolgen met de mededeling dat hij deze avond andere verplichtingen heeft.
Capel zegt in zijn werk rekening te houden met drie zaken: de mening van bewoners, de feiten en het beleid van de Stopera. Hier voedt Capel de suggestie dat burgers een behoorlijke vinger in de pap hebben. Dat is niet zo slim: de burger mag wel meepraten maar er is geen enkele garantie dat er iets met zijn ideeën gebeurt. Een garantie is er sowieso nooit, maar in het Amsterdamse stelsel pompen de vele participatiemogelijkheden de verwachtingen wel heel hoog op. Steeds wordt gezegd dat de burger aan zet is, terwijl de mogelijkheden voor inspraak juist vrij beperkt zijn.
Een man in het publiek wil weten wat ‘de juridische status’ van deze bijeenkomst is. De ambtenaren beginnen uit te leggen dat er veel geluiden worden opgehaald. Op het schoolplein staan een hoop tafels en daar kunnen burgers problemen en thema’s agenderen. Die komen dan via tekeningen weer op een groot bord te hangen. Aan deze tafels gaat het al snel over kwesties als wonen, verkeer en afval. Deze geluiden worden door ambtenaren opgeschreven en kunnen de input voor de gebiedsagenda zijn. En daar kan dan weer her en der over worden geklaagd.
Meerdere aanwezigen denken dat er niets met hun input zal gebeuren. Dat zou inderdaad weleens kunnen. Een groot thema blijkt – weinig verrassend – de komst van expats waardoor de sociale cohesie verdwijnt, de huizenprijzen explosief stijgen en er allerlei megalomane verbouwingen plaatsvinden. Het maximaal haalbare is dat het stadsdeel minder soepel vergunningen gaat afgeven. Verder is op voorhand duidelijk dat er niets zal veranderen: ook de Stopera remt de komst van expats niet af of kan dat simpelweg niet.
Hoeveel loketten de burger ook krijgt om te participeren, we weten nu al dat burgers bij de volgende participatiebijeenkomst zullen klagen dat er niet naar ze is geluisterd.
Chris Aalberts onderzoekt momenteel het prille begin van de stadsdeelcommissie: een nieuwe uitvinding van de gemeente Amsterdam. Lees de hele serie hier.
