Dit jaar introduceerde Amsterdam een nieuw bestuurlijk stelsel. In het verleden was de gemeente verdeeld in verschillende stadsdelen: een soort mini-gemeenten. De Stopera had allerlei bevoegdheden aan deze stadsdelen gedelegeerd. Ze hadden echte taken en echte macht. Toen Den Haag deze constructie van bovenaf afschafte, probeerde Amsterdam de stadsdelen een nieuw leven te geven. Eerst met bestuurscommissies en toen dat niet beviel met stadsdeelcommissies: adviescommissies zonder bevoegdheden. Die bestaan nu drie maanden. In deze serie keken we hoe deze werken.
Voorlopig is er weinig reden tot enthousiasme. Woensdag is er een avond met de stadsdeelcommissie in Oud-Zuid. Drie commissieleden komen ‘signalen ophalen’ van vier burgers. De commissie haalt steeds ‘signalen van burgers’ op. Ze doet niet anders. Zo werd afgelopen week ook De Stem van Zuid gelanceerd, een website voor burgers om voorstellen en plannen in te dienen. Zij kunnen hun idee op de website plaatsen en dan zien of er steun voor is. Als die er is, vergadert de stadsdeelcommissie erover. Zo’n procedure klinkt best goed, zolang je er niet te lang over nadenkt.
Op de website van de gemeente zegt stadsdeelcommissielid Els Weijers (D66) dat de commissie altijd open staat voor ‘overleg en ondersteuning’. Burgers kunnen altijd langskomen om te praten. De stadsdeelcommissie gaat bovendien maandelijks de buurt in, zoals deze woensdagavond. We leren al snel hoe leeg deze commissie is: de leden benadrukken de hele tijd te willen weten ‘waar de burger tegenaan loopt’. Een burger-mevrouw wordt er kriebelig van: de leden zitten er toch namens politieke partijen? Vinden ze zelf ook nog iets?
Die vraag is terecht. De leden ontkennen het, maar zij vormen een filter tussen de wensen van burgers en de politieke besluitvorming. De stadsdeelcommissie adviseert over al die burgerideeën. Burgers met een idee moeten twee hobbels nemen: ze moeten eerst de stadsdeelcommissie overtuigen en daarna moet het advies van de commissie nog worden uitgevoerd door het bestuur van het stadsdeel. Logisch dat burgers liever meteen naar de gemeenteraad gaan. Een man heeft deze woensdagavond feilloos door dat de gemeenteraad meer in de pap te brokkelen heeft. De raad heeft macht.
Ook ambtenaren vormen een goed alternatief voor de stadsdeelcommissie. Zij kunnen bij klachten van burgers naar oplossingen zoeken en zo kan allerlei politiek gedoe worden voorkomen.
Els Weijers zegt het in haar PR-praatje zelf al: ideeën van burgers zijn niet altijd goed want misschien zijn andere mensen het er wel helemaal niet mee eens. Als anderen last hebben van een idee van hun medeburgers, is het niet haalbaar. Zo zien we wat de stadsdeelcommissie doet: de commissie weet het beter dan burgers en is bedoeld om slechte burger-ideeën zo snel mogelijk in de prullenbak te gooien. De hypocrisie is dat de stadsdeelcommissie dit niet toegeeft. Het is een probleem als burgers alleen maar goede ideeën hebben want niet alles kan tegelijk worden uitgevoerd.
De commissie adviseert stadsdeelbestuurders die door de Stopera zijn benoemd. De leden van de stadsdeelcommissie benadrukken ook deze woensdagavond dat ze heel serieus worden genomen, maar de bestuurders hoeven niet naar hen te luisteren. Die bestuurders zitten daar middels een baantjesmachine: ze zijn om partijpolitieke redenen benoemd. VVD’ers komen er momenteel niet aan te pas want de VVD zit niet in de coalitie. Er zijn nogal wat baantjes te vergeven. Dat zou tot daar aan toe zijn als dit niet zulke prachtige baantjes waren.
Want wie controleert deze benoemde stadsdeelbestuurders eigenlijk? De stadsdeelcommissie doet dat in ieder geval niet. De bestuurders hebben als taak mee te werken aan de agenda van de Stopera en de stadsdeelcommissie is in dat verband alleen maar een stoorzender. De gekozen commissie mag dus met burgers babbelen over allerlei geneuzel in de wijk. Zo gaat het woensdagavond over karton wat naast vuilcontainers rondslingert. De commissie adviseert daarover en die adviesjes zullen worden overgenomen als ze geen afbreuk doen aan de wensen van de Stopera. De kans is groot dat ambtenaren diezelfde thema’s al eerder intern aan de orde hadden gesteld.
Zo komen we bij de kern. In Amsterdam Zuid is een enorme woningnood, prijzen van woningen stijgen en deze worden voor veel burgers onbetaalbaar. Ondertussen wordt op de Zuidas gebouwd aan een megalomane kantoorwijk. Nog meer druk op de huizenmarkt dus en nog meer burgers die – net als in de rest van Amsterdam – worden verdreven. Burgers kunnen daarover klagen en voorstellen indienen via de website en op avonden zoals deze woensdag, maar de kans dat ze invloed hebben op dit soort grote kwesties is nul. Het maakt niet eens uit welk loket ze uitproberen.
Over grote zaken als de woningmarkt, nieuwe bouwlocaties, drukte, toerisme en uitgeprocedeerde asielzoekers praten de gemeenteraad en het college in de Stopera. De gemeenteraad is gekozen om een mening over dit soort zaken te hebben. Zelfs daar is het moeilijk om op deze dossiers verschil te maken: de kans dat de huizenprijzen de komende jaren gelijk blijven of dalen is vrijwel nul. Wat de burger daarvan denkt, maakt niets uit. Dat is de reden voor deze commissies: nu hoeft de Stopera niet naar gezeur en geklaag uit wijken en buurten te luisteren waar ze toch niets mee wil of kan.
De coalitie in de Stopera is de stadsdeelcommissies inmiddels uit het oog verloren. Een raadslid laat weten dat de term ‘stadsdeelcommissie’ nooit in de gemeenteraad valt. De bestuurders in de stadsdelen kunnen binnen de coalitiekaders ondertussen hun gang gaan. De stadsdeelcommissie kan hen niet wegsturen en de gemeenteraad zal altijd zijn schouders ophalen over eigenlijk alles wat er in de stadsdelen gebeurt. De belangrijke zaken in Amsterdam, daar gaat de gemeenteraad zelf over.
Daarmee hebben de stadsdeelbestuurders en de stadsdeelcommissieleden de mooiste functies van Nederland gekregen. Vrijwel ongecontroleerd kunnen ze de hele dag belangrijk doen zonder enige resultaatverplichting. Als iets misgaat, ligt het immers altijd aan de Stopera, want dáár beslist men.
Ondertussen begrijpt de burger er niets meer van. Er wordt actief geadverteerd door de gemeente om bij problemen naar de gebiedsmakelaars te gaan: ambtenaren die problemen in de wijken oplossen. Als die ambtenaren niets met een klacht of idee kunnen doen, kunnen burgers gewezen worden op de stadsdeelcommissie, die vervolgens advies kan uitbrengen over datzelfde zinloze idee, waarvan ambtelijk al duidelijk is geworden dat het er sowieso niet komt. De stadsdeelcommissie – ‘wij halen signalen op’ – zal misschien positief adviseren, maar de ambtelijke organisatie zal de bestuurders dan meteen weer vertellen dat het idee niet kan. Dat was immers al eerder geconcludeerd.
De stadsdeelcommissies bestaan alleen omdat er kennelijk politici zijn die denken dat ambtenaren hun werk niet goed doen. Voor alle ambtenarenhaters is het goed te bedenken dat als ambtenaren disfunctioneren, burgers via formele procedures alsnog hun gelijk kunnen halen. Bij de stadsdeelcommissie bestaat die rechtsgelijkheid niet. In een doolhof regeert de willekeur.
Dit was het laatste deel van de serie Chris Aalberts bij de Stadsdeelcommissie. Hierin onderzocht Chris Aalberts de start van het nieuwe bestuurlijke stelsel van Amsterdam.
