Dat de NPO voor een groot deel draait om het circus van BN-ers wisten we al. Maar dat ook programma’s als VPRO’s Zomergasten zich klakkeloos voor het karretje van het BN-erschap laten spannen, is toch wel weer een nieuwe stap. Achterwaarts, wat mij betreft. Vlak voor het einde van de uitzending met Louis van Gaal, niet ver van het moment waarop Louis zijn optreden op de trouwdag van hem en Truus recenseerde (‘ik heb een mooie speech gehouden’), zei hij openlijk dat het programma voor hem de uitgelezen mogelijkheid was om nu eens ‘die andere Louis van Gaal’ aan het kijkbuisvolk te tonen. Oké, dacht ik. Dus zó bezien heeft de VPRO de rode loper uitgelegd voor een beroemde voetbaltrainer. En heeft de beroemde voetbaltrainer in kwestie vervolgens gehapt om zijn imago van nors, licht ontvlambaar, gelijkhebberig persoon te nuanceren, misschien zelfs recht te zetten of daadwerkelijk om te buigen.
Dat Zomergasten zich ervoor leent een voetbaltrainer bijna kritiekloos zijn gewenste imago te laten uitserveren, is een trieste constatering. En nieuw bewijs dat de NPO in essentie al lang niet meer draait om algemeen journalistieke waarden als onderzoek, kennisverspreiding en twijfel, maar om het rondpompen van BN-ers, wier imagoprobleem, als het kijkcijfers (en dus marktaandeel) belooft, in een ambitieus format als Zomergasten mag worden gerepareerd. Ik bedoel maar: ooit draaide Zomergasten om schrijvers, kunstenaars en intellectuelen die via meestal toch boeiende of historische fragmenten probeerden te tonen waarom ze naar de wereld keken zoals ze dat deden. Je kreeg toen nog een prikkelende ‘reis van fragmenten’ voorgeschoteld. In de uitzending met Louis van Gaal, daarentegen, leek de buitenwereld nauwelijks te bestaan. Ja, president Kennedy kwam er even in voor, maar niet als president Kennedy, een man waarover duizenden verhalen en invalshoeken te bedenken zijn, maar als fiere jeugdheld van de BN-er van dienst. Want nergens in deze uitzending ontstond twijfel over hoe de verhoudingen lagen: Louis van Gaal bepaalde het tempo, de volgorde en de spreektijd van wat hij over zichzelf wilde uitleggen. Het gros van de fragmenten ging over hemzelf. Mevrouw Abbring zat er vrijwel doorlopend bij met een blik van ‘mag ik ook wat zeggen?’.
Misschien toonde Louis van Gaal tijdens deze Zomergasten onbedoeld aan waarom de NPO zo zijn best doet alles, net als de commerciëlen, ‘te verpakken’ in een sausje van snelle beeldwisselingen, gezellige voice-overs en vlugge flutgesprekjes. Louis van Gaal tolereerde in deze setting namelijk geen onderbrekingen. Alle kijkers moesten ervan doordrongen worden wie hij was, en hoeveel prijzen hij had gepakt. En als mevrouw Abbring één prijs vergat of hem vaker een plek op de reservebank toedichtte dan strookte met de werkelijkheid, corrigeerde hij haar met een strenge blik. Zelfs bij de door hemzelf gekozen fragmenten had hij af en toe nog misprijzend commentaar. Na een nummer van Mariah Carrey zei hij ontstemd: ‘Dit dekt de lading niet.’ Verwijzend naar het sterfproces van zijn vroeg overleden, eerste vrouw Fernanda. Dat soort opmerkingen werkten vertragend en maakten de sfeer nog eens extra stroef. Je hoorde ze op de NPO-burelen denken: ‘Het is dat Louis van Gaal een hot shot is. Maar hierna willen we weer een seizoen lang ons verbale spuitkanon Matthijs van Nieuwkerk in actie zien, die zíjn tempo aan de willige BN-ers oplegt, in plaats van andersom.’
Tot slot… Leverde drie uur lang Louis van Gaal, de wijndrinkende en iets geduldiger versie die we bij Zomergasten te zien kregen, nog nieuwe gezichtspunten op? Het simpele antwoord: nee. Terwijl ik nog hoopte op een al of niet lachwekkende verklaring voor het feit dat hij zich ooit bij spelers opdrong als onfeilbare keukenspecialist – hij zou beter weten van welk soort keuken de betreffende speler beter ging presteren dan de speler zelf – mocht hij een oersaai college houden over zijn pompeuze psychologiebabbel, dat hij ooit als ‘Het Totale Mens Principe’ de wereld in heeft gestuurd. Bij levensgrote clichés als ‘het teambelang gaat boven het individuele belang’ en ‘je moet het samen doen’ had mevrouw Abbring wat mij betreft best even in proesten mogen uitbarsten, maar bedwelmd door de gortdroge ernst van de beroemde voetbaltrainer leek ze niet meer in staat de humor van zijn optreden in te zien. Laat staan dat zij de trek of het lef zou hebben Twitter en andere sociale media te laten exploderen door hem recht in zijn gezicht uit te lachen. Omdat de VPRO zich gisteravond eerder als een onderafdeling van de KNVB presenteerde dan als een kritische omroep, zou haar lachbui zomaar het einde van Abbring’s Zomergasten-loopbaan geweest kunnen zijn.
Uiteindelijk deed de uitzending me denken aan een begrafenisachtige versie van AVRO’s In de Hoofdrol, dus zonder de gezellige omhelzingen met oude bekenden en het neerdalen van de confetti tijdens de aftiteling. Maar de BN-er was, ook hier, in het zonnetje gezet. Daar ging het om. En als de kijkcijfers nou ook nog pico bello in orde zijn, moeten we vrezen dat Zomergasten straks een format is dat intellectueel gaat wedijveren met Boer Zoekt Vrouw.
